Γράφει ο Πάνος Σκοτινιώτης
για το βιβλίο του Γιώργου Σωτηρέλη «Ποια Αριστερά;»*
«Δε θέλω τίποτε άλλο παρά να μιλήσω απλά, να μου δοθεί ετούτη η χάρη». Θυμηθήκαμε τον ποιητή, με αφορμή το πράγματι συναρπαστικό εγχείρημα του Γιώργου Σωτηρέλη να ανιχνεύσει τη σύγχρονη προοδευτική ταυτότητα της Ευρώπης στην εποχή της κρίσης και της ανεξέλεγκτης παγκοσμιοποίησης. Το επιχειρεί, με τη χάρη του συγγραφέα που μπορεί να μιλάει απλά, χωρίς να καταφεύγει σε ρηχές και εύκολες αναλύσεις. Σε μια εποχή διανοητικής και πολιτικής σύγχυσης, ο Σωτηρέλης προσεγγιζει με βαθύ και ουσιαστικό στοχασμό και αναστοχασμό τη σημερινή σύνθετη πραγματικότητα και τις σύγχρονες αντιθέσεις και προχωρά σε κρίσιμες και δύσκολες εννοιολογικές αποσαφηνίσεις, προσπαθώντας να σκιαγραφήσει τη Νέα – δημοκρατική, πλουραλιστική και ρηξικέλευθη – Αριστερά.
Με το βιβλίο του «Ποια Αριστερά;» (εκδόσεις Πόλις), ο Σωτηρέλης θέτει τέσσερα καίρια ερωτήματα. Πιο σωστά, τέσσερα καίρια διλήμματα. Γιατί Αριστερά: Τι είδους Αριστερά; Πώς και πόσο Αριστερά; Μόνον Αριστερά; Και επιχειρεί απαντήσεις χωρίς παρωχημένα στερεότυπα και αυτάρεσκες βεβαιότητες, με μεθοδολογική αρτιότητα και εσωτερική συνοχή. Ανοίγοντας μια βεντάλια με όλα τα σύγχρονα, μεγάλα προβλήματα που γεννούν οι καταιγιστικές εξελίξεις σε υπερεθνικό επίπεδο μετά την κατάρρευση του μεταπολεμικού διπολισμού.
Ο Σωτηρέλης δεν αντιλαμβάνεται την παγκοσμιοποίηση σαν προϊόν κάποιας σκοτεινής συνομωσίας, ούτε τη δαιμονοποιεί. Προέκυψε από την ανάγκη να αντιστοιχηθούν οι εκρηκτικά αναπτυσσόμενες παραγωγικές δυνάμεις, με τις περιοριστικές, στο πλαίσιο των εθνικών κρατών, παραγωγικές σχέσεις. Η αντιστοίχηση, ωστόσο, παραγωγικών σχέσεων και παραγωγικών δυνάμεων πραγματοποιήθηκε με πλήρη ανατροπή των ισορροπιών μεταξύ της οικονομίας και της πολιτικής, με συνέπεια την κυριαρχία μιας ακραίας και επιθετικής εκδοχής του οικονομικού φιλελευθερισμού, την απορρύθμιση των παγκόσμιων αλλά και των εθνικών αγορών, και την ασύδοτη κερδοσκοπία ιδίως στον χρηματοπιστωτικό τομέα. Η πραγματικότητα βεβαίως δεν είναι «άσπρο-μαύρο». Η παγκοσμιοποίηση μπορεί μεν στην Ευρώπη να σάρωσε πολιτικές και κοινωνικές κατακτήσεις δεκαετιών, η πολιτική δημοκρατία ωστόσο κέρδισε έδαφος σε πολλές χώρες. Και την ώρα που η Ευρώπη αντιμετωπίζει ασθμαίνουσα και αμήχανη τις προκλήσεις της νέας εποχής, αναδύονται νέοι πολιτικοί και οικονομικοί πρωταγωνιστές, που αλλάζουν εντυπωσιακά τον κόσμο, αλλά με πολλές διακινδυνεύσεις για την ανοιχτή και δημοκρατική κοινωνία.
Στις νέες συνθήκες που έχουν διαμορφωθεί, σε παγκόσμιο επίπεδο και κυρίως στην Ευρώπη, έχει πλέον νόημα η διάκριση Δεξιάς-Αριστεράς, ή έχει ξεπεραστεί από άλλες διακρίσεις που έχουν εκθρονίσει το κλασικό δίπολο της εποχής της νεωτερικότητας; Η απάντηση του Σωτηρέλη είναι ότι η διάκριση Δεξιάς-Αριστεράς παραμένει επίκαιρη, με ανανεωμένο φυσικά περιεχόμενο που αντιστοιχεί στο σύγχρονο πολύπλοκο, σύνθετο και πολυπαραγοντικό περιβάλλον. Αναγνωρίζει, ταυτόχρονα, ότι η διάκριση αυτή δεν είναι η μόνη που διαπερνά τους σύγχρονους κοινωνικούς σχηματισμούς, αφού υπάρχουν σήμερα και άλλες αντιθέσεις που διατρέχουν, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, όλα τα σύγχρονα δημοκρατικά ευρωπαϊκά κράτη. Πρωτίστως, η αντίθεση μεταξύ της Δημοκρατίας και των εχθρών της, όπως και αυτή ανάμεσα στους υπέρμαχους της ευρωπαϊκής ενοποίησης και σε εκείνους που επιδιώκουν την επιστροφή στον εθνικό απομονωτισμό. Η αντίθεση στην παγκοσμιοποίηση, ο αντευρωπαϊσμός, η ισλαμοφοβία, ο (δεξιός και αριστερός) εθνολαϊκισμός και ο «αντισυστημισμός» κερδίζουν έδαφος στα κοινωνικά στρώματα που ωθούνται στο περιθώριο. Οι αντιθέσεις αυτές, που σε ορισμένες πολιτικές συγκυρίες μπορεί να καταστούν και κυρίαρχες, επιβάλλουν ευρύτερες συνθέσεις και συγκλίσεις. Αυτό, ωστόσο, δεν σημαίνει προσχώρηση σε αποϊδεολογικοποιημένα πολιτικά σχήματα. Όπως υπογραμμίζει ο Γιούργκεν Χάμπερμας, «το λάθος των παραδοσιακών κομμάτων συνίσταται στην αποδοχή του μετώπου μέσω του οποίου το δεξιό λαϊκίστικο μέτωπο προσδιορίζεται ως μέτωπο κατά του συστήματος. Το έδαφος κάτω από τα πόδια του δεξιού λαϊκισμού μπορεί να χαθεί μόνο μέσα από την απόρριψη της θεματικής του. Θα πρέπει εκ νέου να καταστούν σαφείς οι πολιτικές αντιθέσεις, καθώς επίσης και η διαφορά ανάμεσα στον αριστερό κοσμοπολιτισμό και στην εθνικιστική δυσοσμία της δεξιάς κριτικής στην παγκοσμιοποίηση».
Για ποια, όμως, Αριστερά μιλούμε στην εποχή της παγκοσμιοποίησης και της οικονομικής κρίσης; Ο Σωτηρέλης ξεκαθαρίζει ότι αναφέρεται σε μια «σύγχρονη, μεταρρυθμιστική και δημοκρατική Αριστερά, με κυβερνητική προοπτική, η οποία μάχεται για την πραγμάτωση των ιδανικών της μέσα στο πλαίσιο και με τους πολιτικούς όρους μιας ανοιχτής και δημοκρατικής κοινωνίας». Η νέα αυτή Αριστερά σίγουρα θα αντλήσει ιδανικά και αξίες από την πολύτιμη ιδεολογική και πολιτική παρακαταθήκη της σοσιαλδημοκρατίας, του ευρωκομμουνισμού και της πολιτικής οικολογίας. Συνεκτικός ιστός της, ωστόσο, δεν θα είναι η ιστορική μνήμη και οι παλαιές κομματικές δεσμεύσεις, αλλά πρωτίστως η κοινή οπτική για το μέλλον και τις σύγχρονες αντιθέσεις.
Η Νέα Πλουραλιστική Αριστερά που ευαγγελίζεται στο βιβλίο του ο Σωτηρέλης δεν εντάσσεται, όπως και ο ίδιος διευκρινίζει, σε κανενός είδους ντετερμινισμό και δεν οδηγεί σε νομοτελειακές βεβαιότητες. Προσωπικά θεωρώ ότι βρίσκεται πιο κοντά στην αντίληψη του Κάρλο Ροσέλι για το σοσιαλιστικό κίνημα, που το βλέπει ως «λογική ανάπτυξη», ως ιστορική συνέχεια ή ως «αληθινό κληρονόμο» της φιλελεύθερης παράδοσης. Με την έννοια ότι είναι εκείνο το μεγάλο ιστορικό κίνημα που επιδιώκει να παραμερίσει και άλλα εμπόδια στην ελευθερία, εκτός από εκείνα που ήδη έχουν παραμερίσει οι αστικές επαναστάσεις εναντίον του απολυταρχισμού. Ο Σωτηρέλης, άλλωστε, ξεκαθαρίζει πως δεν υπάρχει «αστική» και «προλεταριακή» Δημοκρατία, παρά απλώς Δημοκρατία. Όπως επίσης δεν υπάρχει «αστικό» και «προλεταριακό» κράτος, αλλά το «σύγχρονο συνταγματικό κράτος και η ανοιχτή δημοκρατική και αλληλέγγυα κοινωνία ως αυταξίες, που συνθέτουν τη μοναδική και αναντικατάστατη έννοια της σύγχρονης Δημοκρατίας».
Για τη Νέα Πλουραλιστική Αριστερά πρώτη πολιτική προτεραιότητα αποτελεί η διαμόρφωση μιας νέας ισορροπίας μεταξύ της οικονομίας και της πολιτικής. Ταυτόχρονα, ο ριζικός, ολόπλευρα δημοκρατικός και οιονεί ομοσπονδιακός μετασχηματισμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με απώτερο στόχο τη δημιουργία των προϋποθέσεων για μια παγκόσμια προοδευτική διακυβέρνηση. Η ευρωπαϊκή ενοποίηση αποτελεί την «πλέον προοδευτική πολιτική πρόταση» και τη «μόνη ρεαλιστική επιλογή για την υπέρβαση της κρίσης και τη βελτίωση της θέσης της Ευρώπης στον παγκόσμιο καταμερισμό οικονομικής και γεωπολιτικής ισχύος». Η θέση της Νέας Πλουραλιστικής Αριστεράς είναι στην πρωτοπορία των υπέρμαχων της ενοποίησης, διαμορφώντας και τις κατάλληλες οργανωτικές συνθήκες που θα της επιτρέψουν να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις του υπερεθνικού ρόλου της. Αλλά και αναζητώντας συγκλίσεις με άλλες πολιτικές δυνάμεις του ευρωπαϊκού χώρου, που κινούνται κατά βάση στον χώρο του πολιτικού Κέντρου και της μετριοπαθούς Δεξιάς, για την υπεράσπιση του ευρωπαϊκού πολιτικού και κοινωνικού μοντέλου.
Για τον Καθηγητή του Συνταγματικού Δικαίου, για τον πάντα ανήσυχο διανοούμενο, για τον ενεργό πολίτη, Γιώργο Σωτηρέλη, η Αριστερά αποτελεί αξιακή επιλογή και στάση ζωής. Για όσους δεν συμφιλιώνονται με τη σύγχρονη καταθλιπτική πραγματικότητα, βλέποντας τις αξίες του ευρωπαϊκού πολιτικού και νομικού πολιτισμού να ξεθωριάζουν, να αποδιοργανώνονται, να ρευστοποιούνται, το βιβλίο του λειτουργεί λυτρωτικά. Και αποτελεί σάλπισμα για μια νέα άνθιση των προοδευτικών ιδεών στην Ευρώπη. Το ελπιδοφόρο είναι ότι η πολιτική και η γεωπολιτική φαίνεται να διαπερνούν και πάλι τις δυτικές κοινωνίες και οι ανησυχίες για τον πολιτισμό της Δημοκρατίας οδηγούν σε μια νέα εγρήγορση.
__________________________________________________________________________*Από την εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ Σαββατοκύριακο (27-28.5.2017)
