Απομεινάρια αρχαίων ιών, ενσωματωμένα βαθιά στο ανθρώπινο DNA, φαίνεται πως διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στον τρόπο με τον οποίο ενεργοποιούνται ή απενεργοποιούνται γονίδια του γενετικού μας κώδικα. Πέρα από τα τμήματα του DNA που καθορίζουν τα βιολογικά μας χαρακτηριστικά, περίπου το 8% του ανθρώπινου γονιδιώματος αποτελείται από ιικά στοιχεία που εισχώρησαν στο γενετικό υλικό των προγόνων μας κατά την πορεία της εξέλιξης- και παραμένουν εκεί μέχρι σήμερα.
Αυτοί οι αρχαίοι ιοί βρίσκονται σε περιοχές του DNA που ονομάζονται «μεταθετά στοιχεία» (transposable elements ή TEs), γνωστά και ως «πηδηχτά γονίδια», εξαιτίας της ικανότητάς τους να αντιγράφονται και να μετακινούνται σε διάφορα σημεία του γονιδιώματος. Τα TEs, τα οποία αποτελούν σχεδόν το μισό του γενετικού μας υλικού, θεωρούνταν στο παρελθόν «άχρηστο» DNA (junk DNA), δηλαδή αλληλουχίες χωρίς βιολογική λειτουργία. Τώρα, μια νέα μελέτη ενισχύει την υπόθεση ότι αυτά τα ιικά απομεινάρια παίζουν κρίσιμο ρόλο στα αρχικά στάδια της ανθρώπινης ανάπτυξης και πιθανόν να συνέβαλαν στην εξέλιξή μας.
Ακολουθώντας τη χαρτογράφηση των TEs, μια διεθνής ερευνητική ομάδα εντόπισε κρυμμένα μοτίβα που ενδέχεται να είναι καίρια για τη ρύθμιση των γονιδίων) δηλαδή τη διαδικασία ενεργοποίησης και απενεργοποίησής τους.
«Το γονιδίωμά μας έχει μεν χαρτογραφηθεί εδώ και καιρό, αλλά η λειτουργία πολλών τμημάτων του παραμένει άγνωστη», δήλωσε ο Δρ. Φουμιτάκα Ινούε, αναπληρωτής καθηγητής λειτουργικής γονιδιωματικής στο Πανεπιστήμιο του Κιότο στην Ιαπωνία.
«Πιστεύεται ότι τα μεταθετά στοιχεία διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη του γονιδιώματος, και η σημασία τους αναμένεται να γίνει πιο σαφής με την πρόοδο της έρευνας» πρόσθεσε.
Η μελέτη των TEs και της ενεργοποίησής τους μπορεί να προσφέρει πολλαπλά οφέλη: να βοηθήσει στην κατανόηση του ρόλου τους στην ανθρώπινη εξέλιξη, να αποκαλύψει πιθανές σχέσεις με ανθρώπινες ασθένειες ή να οδηγήσει σε στοχευμένες θεραπείες μέσω γονιδιακής θεραπείας, σύμφωνα με τον επικεφαλής ερευνητή Δρ. Ξουν Τσεν, υπολογιστικό βιολόγο στο Ινστιτούτο Ανοσίας και Λοιμώξεων της Κινεζικής Ακαδημίας Επιστημών.
Ενσωματωμένο αρχαίο ιικό DNA
Όταν οι πρόγονοι των πρωτευόντων μολύνονταν από ιούς, τμήματα ιικού γενετικού υλικού αναπαράγονταν και ενσωματώνονταν σε διάφορα σημεία των χρωμοσωμάτων του ξενιστή.
«Οι αρχαίοι ιοί διείσδυσαν αποτελεσματικά στα γονιδιώματα των προγόνων μας και τα απομεινάρια τους αποτελούν πλέον σημαντικό μέρος του γενετικού μας υλικού. Το γονιδίωμά μας έχει αναπτύξει πολλούς μηχανισμούς για να ελέγχει αυτούς τους αρχαίους ιούς και να εξουδετερώνει τις πιθανές βλαβερές επιπτώσεις τους», εξήγησε η Δρ. Λιν Χε, μοριακή βιολόγος και καθηγήτρια έρευνας βλαστοκυττάρων στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Μπέρκλεϊ.
Στις περισσότερες περιπτώσεις, αυτά τα ιικά στοιχεία είναι ανενεργά και δεν προκαλούν ανησυχία, αλλά τα τελευταία χρόνια έχει διαπιστωθεί ότι ορισμένα μεταθετά στοιχεία ενδέχεται να σχετίζονται με ανθρώπινες ασθένειες. Μια μελέτη του 2024 εξέτασε τη δυνατότητα “σίγασης” συγκεκριμένων TEs προκειμένου να ενισχυθεί η αποτελεσματικότητα της θεραπείας κατά του καρκίνου.
«Κατά τη διάρκεια της εξέλιξης, κάποιοι ιοί εκφυλίστηκαν ή εξαλείφθηκαν, άλλοι καταστέλλονται σε φυσιολογικές συνθήκες, και κάποιοι έχουν προσαρμοστεί ώστε να εξυπηρετούν λειτουργίες του ανθρώπινου γονιδιώματος», δήλωσε η Χε.
Λόγω της τάσης τους να εμφανίζονται σε πολλές θέσεις μέσα στο γονιδίωμα, τα μεταθετά στοιχεία παρουσιάζουν σημαντικές δυσκολίες στην ανάλυση και κατηγοριοποίησή τους. Παρόλο που κατατάσσονται σε οικογένειες και υποοικογένειες με βάση τη λειτουργία και την ομοιότητα τους, πολλά από αυτά είναι ανεπαρκώς καταγεγραμμένα, γεγονός που μπορεί να επηρεάσει σημαντικά την κατανόηση της εξέλιξης και λειτουργίας τους, εξήγησε ο Τσεν.
Η επίδραση του αρχαίου ιικού DNA στην ανθρώπινη ανάπτυξη και εξέλιξη
Η νέα μελέτη επικεντρώθηκε σε μια ομάδα TEs γνωστή ως MER11, που απαντάται στα γονιδιώματα πρωτευόντων. Χρησιμοποιώντας ένα νέο σύστημα ταξινόμησης και δοκιμές για την ενεργοποίηση γονιδίων, οι ερευνητές ανακάλυψαν τέσσερις άγνωστες υποοικογένειες.
Η πιο πρόσφατα ενσωματωμένη υποοικογένεια, MER11_G4, παρουσίασε ισχυρή ικανότητα ενεργοποίησης γονιδίων σε ανθρώπινα βλαστοκύτταρα και νευρικά κύτταρα στα αρχικά στάδια ανάπτυξης. Αυτό δείχνει ότι η συγκεκριμένη υποοικογένεια παίζει ρόλο στην πρώιμη ανθρώπινη ανάπτυξη και μπορεί να επηρεάζει σημαντικά τον τρόπο με τον οποίο τα γονίδια ανταποκρίνονται σε αναπτυξιακά ή περιβαλλοντικά ερεθίσματα.
Η έρευνα υποστηρίζει επίσης ότι τα ιικά TEs συνέβαλαν στη διαμόρφωση της ανθρώπινης εξέλιξης. Αναλύοντας την πορεία μεταβολής αυτών των αλληλουχιών στο χρόνο, οι επιστήμονες διαπίστωσαν ότι η συγκεκριμένη υποοικογένεια εξελίχθηκε με διαφορετικό τρόπο στα γονιδιώματα διαφόρων ζώων, συμβάλλοντας έτσι στη βιολογική διαφοροποίηση μεταξύ ανθρώπων, χιμπατζήδων και μακάκων.
«Η κατανόηση της εξέλιξης του γονιδιώματός μας είναι ένας τρόπος να κατανοήσουμε τι μας κάνει μοναδικούς ως ανθρώπους», ανέφερε η Χε. «Αυτό μας δίνει εργαλεία για να κατανοήσουμε τη βιολογία του ανθρώπου, τις γενετικές ασθένειες και την ανθρώπινη εξέλιξη» πρόσθεσε.
Ωστόσο, ο ακριβής ρόλος των TEs στη διαδικασία της εξέλιξης δεν έχει ακόμα αποσαφηνιστεί πλήρως, σύμφωνα με τον Τσεν. Είναι επίσης πιθανό άλλα TEs, που δεν έχουν ακόμα εντοπιστεί, να έπαιξαν ξεχωριστό ρόλο στην εξελικτική πορεία των πρωτευόντων, σύμφωνα με τον επιστήμονα.
Ένας νέος δρόμος για την εξερεύνηση του ανθρώπινου γονιδιώματος
Μελετώντας την εξέλιξη των γονιδιωμάτων, οι ερευνητές μπορούν να εντοπίσουν ποια τμήματα DNA παραμένουν σταθερά, ποια έχουν χαθεί με τον χρόνο και ποια έχουν εμφανιστεί πρόσφατα.
«Η κατανόηση αυτών των αλληλουχιών είναι συχνά κρίσιμη για να εξηγήσουμε, για παράδειγμα, γιατί οι άνθρωποι αναπτύσσουν ασθένειες τις οποίες κάποια άλλα είδη δεν εμφανίζουν», δήλωσε ο υπολογιστικός βιολόγος Στιβ Χόφμαν, ο οποίος δεν συμμετείχε στη μελέτη. «Σε τελική ανάλυση, η βαθύτερη κατανόηση της ρύθμισης του γονιδιώματος μπορεί να οδηγήσει στην ανακάλυψη νέων θεραπειών και παρεμβάσεων», κατέληξε.
Τα ευρήματα δημοσιεύτηκαν στις 18 Ιουλίου στο περιοδικό Science Advances.
ΠΗΓΗ: CNN
www.ertnews.gr
Ακολουθήστε το myvolos.net στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.
