Στις 14 Οκτωβρίου 1972, κυκλοφόρησε στους κινηματογράφους η ταινία «Το Τελευταίο Τανγκό στο Παρίσι», σε σκηνοθεσία Μπερνάρντο Μπερτολούτσι, που σύντομα θα συγκλονίσει το κοινό όχι μόνο για τις τολμηρές της σκηνές αλλά κυρίως για ένα αποτρόπαιο παρασκήνιο: τον ψυχολογικό και σεξουαλικό εξαναγκασμό της 19χρονης τότε Μαρίας Σνάιντερ από τον 48χρονο Μάρλον Μπράντο, με συνένοχο τον σκηνοθέτη που προτίμησε να δημιουργήσει μια εμβληματική σκηνή «με αλήθεια», παρά να προστατέψει έναν κακοποιητικό νάρκισσο από μια πράξη βιασμού που καταγράφηκε από τις κάμερες.
Η περιβόητη «σκηνή με το βούτυρο», όπως έγινε γνωστή, δεν υπήρχε στο σενάριο και αποκαλύφθηκε δεκαετίες αργότερα πως η νεαρή ηθοποιός δεν είχε ενημερωθεί για το τι θα συνέβαινε· ήταν μια προμελετημένη πράξη ταπείνωσης που η ίδια χαρακτήρισε «βιασμό» ψυχολογικό και σωματικό. Ο Μπερτολούτσι παραδέχτηκε δημόσια το 2013 ότι είχε σχεδιάσει την «αυθόρμητη» σκηνή ερήμην της Σνάιντερ, με σκοπό «να προκαλέσει την αντίδρασή της ως γυναίκα, όχι ως ηθοποιό». Η Μαρία Σνάιντερ δεν ξεπέρασε ποτέ το τραύμα αυτό: οδηγήθηκε σε κατάρρευση, απόπειρες αυτοκτονίας, εξάρτηση από ναρκωτικά και απομόνωση από τον κινηματογραφικό χώρο. «Ένιωσα ότι με βίασαν», δήλωνε μέχρι το τέλος της ζωής της, το 2011 — ένα τέλος σιωπηλό για μια γυναίκα που το σύστημα κατασπάραξε για χάρη της «τέχνης».
Σε μια αφιλτράριστη συζήτηση με την Άνα Μαρία Βαρθολομέι, πρωταγωνίστρια της ταινίας «Την Έλεγαν Μαρία» (Being Maria), που εμπνέεται από την τραυματική εμπειρία της Μαρίας Σνάιντερ κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων της ταινίας «Το Τελευταίο Τανγκό στο Παρίσι», δεν ακούς τα προφανή. Η Βαρθολομέι, με σεβασμό και ευαισθησία, παραλληλίζει τη δική της εμπειρία στην ταινία με τα γεγονότα που περιγράφονται και αναφέρεται στα όρια της τέχνης, την ανάγκη προστασίας των ηθοποιών και τη σημασία της συναίνεσης.
(Η συνέντευξη έχει υποστεί επεξεργασία για την καλύτερη απόδοση των νοημάτων.)
Κάτι που βρίσκω πολύ ενδιαφέρον στην ερμηνεία σου και στην ίδια την ταινία είναι πως υπάρχει σαφής τοποθέτηση για τη σημασία των ορίων στην τέχνη. [Με αυτό ως παράδειγμα] συνειδητοποιούμε πόσο επώδυνη ήταν αυτή η εμπειρία για τη Μαρία, καθώς της άλλαξε ολόκληρη τη ζωή. Ποια είναι η άποψή σου για τα όρια στην τέχνη;
Ο καθένας έχει τα δικά του όρια. […] Αυτό που προσπαθήσαμε να δείξουμε είναι ότι κανείς, πέρα από τον σκηνοθέτη, δεν είχε την εξουσία να σταματήσει μια σκηνή. [Ευτυχώς] αυτό σήμερα έχει αλλάξει. Πλέον βλέπουμε την ομάδα που συμμετέχει σε ένα γύρισμα ως συλλογικότητα, ενώ τότε όλα εξαρτιόνταν από τον σκηνοθέτη. Η μορφή μιας «δημιουργικής ιδιοφυΐας» που είχε απόλυτη εξουσία αρχίζει να υποχωρεί.
Πέρυσι, πολλές ενωμένες Γαλλίδες (σ.σ. κυρίως ακτιβίστριες) ακύρωσαν προβολές της ταινίας «Το Τελευταίο Τανγκό στο Παρίσι» στην Ταινιοθήκη, δηλώνοντας πως μια ταινία που περιέχει πραγματικό βιασμό δεν πρέπει να προβάλλεται. Ποια είναι η άποψή σου;
Πιστεύω πως όλες οι ταινίες μπορούν να προβάλλονται χωρίς απαγορεύσεις, αλλά πρέπει να τίθενται μέσα στο σωστό πλαίσιο. Δεν είμαι υπέρ της λογοκρισίας. Κάθε έργο τέχνης έχει δικαίωμα να παρουσιαστεί, αλλά με τη σωστή πληροφόρηση και τοποθέτηση στο ιστορικό και κοινωνικό του πλαίσιο.
Όταν γυρίσατε εκείνη τη σκηνή του πραγματικού βιασμού –που για πολλούς είναι αβάσταχτη ακόμα και να τη δουν, γνωρίζοντας τι συνέβη στη Μαρία– νιώσατε στήριξη από την ομάδα της ταινίας;
Ναι, απολύτως. Όλοι είχαν επίγνωση του τι είχε συμβεί στη Μαρία. Ακόμα και ο Ματ Ντίλον (υποδύθηκε τον Μάρλον Μπράντο, που στην πραγματικότητα βίασε κατόπιν συμφωνίας με τον σκηνοθέτη τη Μαρία Σνάιντερ), όταν τελείωσε η σκηνή, είπε «Δεν μπορώ να φανταστώ πώς ο Μάρλον Μπράντο το έκανε αυτό». Πολλοί από το συνεργείο, με την ολοκλήρωση της σκηνής, έβαλαν τα κλάματα από την πίεση. Ήταν κάτι πολύ έντονο για όλους μας. Αλλά ήταν σημαντικό να αναπαραστήσουμε αυτό που συνέβη — όχι με την έννοια της αναπαραγωγής, αλλά της ανακατασκευής. Εγώ είχα πλήρη γνώση και συναίνεση όταν γύρισα τη σκηνή (σ.σ. κάτι που δεν είχε η Σνάιντερ). Ειδικά για αυτή τη σκηνή, είχαμε «συντονιστή οικειότητας», η σκηνή στη συνέχεια «χορογραφήθηκε». Αυτό δεν θα μπορούσε να γίνει αν δεν είχαμε μια σκηνοθέτιδα που δεν ήταν χειριστική, σε αντίθεση με τον Μπερτολούτσι που πρόδωσε τη Μαρία.
Είναι ενδιαφέρον ότι η σκηνοθέτριά σου είχε συνεργαστεί με τον Μπερτολούτσι. Συζήτησε ποτέ μαζί του αυτό το περιστατικό;
Όχι, δεν νομίζω. Ήταν μόλις 19 ετών και ασκούμενη στα γυρίσματα (σ.σ. η Jessica Palud δούλευε στην εύρεση τοποθεσιών για την ταινία του Μπερτολούτσι «Οι Ονειροπόλοι»). Είχε ακούσει την ιστορία (της Σνάιντερ), αλλά κανείς δεν μιλούσε ανοιχτά τότε.
Αν είχες την ευκαιρία να συναντήσεις τη Μαρία Σνάιντερ και να της μιλήσεις μετά από όλη αυτή την εμπειρία, τι θα της έλεγες;
Δεν νομίζω πως θα της έλεγα πολλά. Θα της προσέφερα έναν ασφαλή χώρο για να μιλήσει. Γιατί σε όλη της τη ζωή την είχαν φιμώσει. Θα της έδειχνα ότι μπορώ να την ακούσω χωρίς να την κρίνω. Ότι καταλαβαίνω τι πέρασε.
Τι θα ήθελες το ελληνικό κοινό να κρατήσει από αυτή την ταινία;
Θέλω να τους πω ότι υποδύομαι τη Μαρία στην ταινία «Την Έλεγαν Μαρία». Ελπίζω να σας αγγίξει η ταινία και να ακούσετε τη φωνή της Μαρίας, να τη νιώσετε και να την κατανοήσετε.
Ανάμεσα στη συζήτησή μας, η Άνα Μαρία Βαρθολομέι ξεκαθάρισε τη θέση της σε σχέση με τις επιλογές των ηθοποιών που επιθυμούν να ξεπερνούν τα όρια για να υποστηρίξουν την τέχνη τους:
«Αν κάποιος θέλει να συμμετέχει σε κάτι τέτοιο, πρέπει να είναι απόλυτα σίγουρος (και ενήλικος). Το πιο σημαντικό είναι η συναίνεση. […] Πρέπει να υπάρχει προστασία. [Αν επιλέξουν να κάνουν μια σκηνή με σωματική επαφή] Είναι το σώμα τους, η επιλογή τους — αλλά μόνο όταν είναι σε θέση να αποφασίσουν συνειδητά», θα πει.
Η συνέντευξη αυτή δεν είναι απλώς μια προώθηση μιας ταινίας· είναι μια κατάθεση ψυχής και ένα ηθικό κάλεσμα. Μέσα από την ταινία «Την Έλεγαν Μαρία», αναδεικνύεται η ανάγκη για ενσυναίσθηση, συναίνεση και σεβασμό στους ανθρώπους που βρίσκονται μπροστά στην κάμερα, όχι μόνο ως καλλιτέχνες, αλλά πρωτίστως ως ανθρώπινα όντα. Η φωνή της Μαρίας ακούγεται ξανά μέσα από την Άνα Μαρία, με αξιοπρέπεια και δύναμη.
www.ertnews.gr
Ακολουθήστε το myvolos.net στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.
