«Κάτι εξαιρετικό συμβαίνει στην ευρωπαϊκή οικονομία: τα κράτη του Νότου που παραλίγο να… εκτροχιάσουν την οικονομία της ΕΕ, το μπλοκ που τάχθηκε κατά του ευρώ, κατά τη διάρκεια της χρηματοπιστωτικής κρίσης το 2012, σήμερα, αναπτύσσονται ταχύτερα από τη Γερμανία και άλλες μεγάλες χώρες που εδώ και πολύ καιρό λειτουργούσαν ως κινητήρες ανάπτυξης της περιοχής». Αυτό είναι το σχόλιο στην εισαγωγή μιας μεγάλης έρευνας των New York Times, όπου μεταξύ άλλων η Ελλάδα χαρακτηρίζεται ως «ηγέτης της ανάπτυξης» στην Ευρωζώνη.
Το αφιέρωμα του αμερικανικού δικτύου για την Οικονομία της ΕΕ αναφέρει μεταξύ άλλων πως «η οικονομία της Ελλάδας αναπτύχθηκε χάρη στην αύξηση των επενδύσεων από πολυεθνικές εταιρείες όπως η Microsoft, το ρεκόρ στον τουρισμό και τις επενδύσεις σε ΑΠΕ».
Συγκεκριμένα, όπως σημειώνεται στο κείμενο που υπογράφουν Liz Alderman και Melissa Eddy, η Ελλάδα, η Ισπανία και η Πορτογαλία αναπτύχθηκαν το 2023 με ρυθμό υπερδιπλάσιο του μέσου όρου της ευρωζώνης. Η Ιταλία δεν έμεινε πολύ πίσω.
Λίγο περισσότερο από μια δεκαετία πριν, η Νότια Ευρώπη ήταν το επίκεντρο μιας κρίσης χρέους της ευρωζώνης που απειλούσε να διαλύσει το μπλοκ των χωρών που χρησιμοποιούν το ευρώ. Χρειάστηκαν χρόνια για να ανακάμψει από τις βαθιές εθνικές υφέσεις και τις διεθνείς διασώσεις πολλών δισεκατομμυρίων δολαρίων με σκληρά προγράμματα λιτότητας. Έκτοτε, οι ίδιες χώρες εργάστηκαν για να επιδιορθώσουν τα οικονομικά τους, προσελκύοντας επενδυτές, αναζωογονώντας την ανάπτυξη και τις εξαγωγές και αντιστρέφοντας την ανεργία σε επίπεδα ρεκόρ.
Τώρα η Γερμανία, η μεγαλύτερη οικονομία της Ευρώπης, συμπαρασύρει τις τύχες της περιοχής. Αγωνίζεται να βγει από την ύφεση που προκάλεσε η εκτίναξη των τιμών της ενέργειας μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία.
Αυτό έγινε σαφές την Τρίτη, όταν νέα στοιχεία έδειξαν ότι η οικονομική παραγωγή του μπλοκ του ευρώ αυξήθηκε κατά 0,3% το πρώτο τρίμηνο του τρέχοντος έτους σε σχέση με το προηγούμενο τρίμηνο, σύμφωνα με τη Eurostat. Η οικονομία της ευρωζώνης συρρικνώθηκε κατά 0,1% τόσο κατά το τρίτο όσο και κατά το τέταρτο τρίμηνο του περασμένου έτους, μια τεχνική ύφεση.
Η Γερμανία, η οποία αντιπροσωπεύει το ένα τέταρτο της οικονομίας του μπλοκ, μόλις που απέφυγε την ύφεση το πρώτο τρίμηνο του 2024, σημειώνοντας αύξηση 0,2%. Η Ισπανία και η Πορτογαλία αναπτύχθηκαν με υπερτριπλάσιο ρυθμό, γεγονός που δείχνει ότι η ευρωπαϊκή οικονομία συνεχίζει να αναπτύσσεται με δύο ταχύτητες.
Πώς η Ελλάδα, η Ισπανία και η Πορτογαλία τράβηξαν «κουπί»
Μετά από χρόνια διεθνών προγραμμάτων διάσωσης και σκληρών προγραμμάτων λιτότητας, οι χώρες της Νότιας Ευρώπης έκαναν κρίσιμες αλλαγές που προσέλκυσαν επενδυτές, αναζωογόνησαν την ανάπτυξη και τις εξαγωγές και ανέτρεψαν την ανεργία σε επίπεδα ρεκόρ.
Οι κυβερνήσεις μείωσαν τη γραφειοκρατία και τους εταιρικούς φόρους για να τονώσουν τις επιχειρήσεις και προώθησαν αλλαγές στις άλλοτε άκαμπτες αγορές εργασίας τους, μεταξύ άλλων διευκολύνοντας τους εργοδότες να προσλαμβάνουν και να απολύουν εργαζόμενους και μειώνοντας την ευρεία χρήση των συμβάσεων ορισμένου χρόνου. Προχώρησαν στη μείωση των χρεών και ελλειμμάτων, προσελκύοντας διεθνή συνταξιοδοτικά και επενδυτικά ταμεία να αρχίσουν να αγοράζουν και πάλι το δημόσιο χρέος τους.
«Οι χώρες αυτές συμμαζεύτηκαν σε μεγάλο βαθμό μετά την ευρωπαϊκή κρίση και είναι διαρθρωτικά πιο υγιείς και πιο δυναμικές από ό,τι ήταν πριν», δήλωσε ο Holger Schmieding, επικεφαλής οικονομολόγος της Berenberg Bank στο Λονδίνο.
Οι χώρες του Νότου διπλασίασαν επίσης την οικονομία των υπηρεσιών τους – ιδίως τον τουρισμό, ο οποίος έχει δημιουργήσει έσοδα ρεκόρ μετά το τέλος των περιορισμών για τον κορωνοϊό. Και επωφελήθηκαν από μέρος ενός πακέτου τόνωσης ύψους 800 δισ. ευρώ που αναπτύχθηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση για να βοηθήσει τις οικονομίες να ανακάμψουν από την πανδημία.
Πώς μοιάζει η οικονομία των «δύο ταχυτήτων»;
Η οικονομία της Ελλάδας αναπτύχθηκε περίπου δύο φορές περισσότερο από τον μέσο όρο της ευρωζώνης πέρυσι, χάρη στην αύξηση των επενδύσεων από πολυεθνικές εταιρείες όπως η Microsoft και η Pfizer, το ρεκόρ στον τουρισμό και τις επενδύσεις σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.
Στην Πορτογαλία, όπου η ανάπτυξη οφείλεται στις κατασκευές και τη φιλοξενία, η οικονομία επεκτάθηκε κατά 1,4% το πρώτο τρίμηνο σε σύγκριση με το ίδιο τρίμηνο πέρυσι. Ο ρυθμός για την οικονομία της Ισπανίας κατά την ίδια περίοδο ήταν ακόμη ισχυρότερος, στο 2,4%.
Στην Ιταλία, η συντηρητική κυβέρνηση έχει περιορίσει τις δαπάνες και η χώρα εξάγει περισσότερα προϊόντα τεχνολογίας και αυτοκινήτων, ενώ προσελκύει νέες ξένες επενδύσεις στον βιομηχανικό τομέα. Η οικονομία εκεί έχει σχεδόν ισοσκελίσει τον συνολικό ρυθμό ανάπτυξης της ευρωζώνης, μια αξιοσημείωτη βελτίωση για μια χώρα που επί μακρόν θεωρούνταν οικονομικός βραχνάς.
«Διορθώνουν τις υπερβολές τους και σφίγγουν το ζωνάρι», δήλωσε ο κ. Schmieding για τις οικονομίες της Νότιας Ευρώπης. «Έχουν διαμορφωθεί αφού ζούσαν πέρα από τις δυνατότητές τους πριν από την κρίση, και ως αποτέλεσμα είναι πιο αδύνατες, πιο γυμνασμένες και πιο καίριες».
Τι συνέβη στη Γερμανία;
Για δεκαετίες, η Γερμανία αναπτυσσόταν σταθερά, αλλά αντί να επενδύσουν στην εκπαίδευση, την ψηφιοποίηση και τις δημόσιες υποδομές κατά τη διάρκεια αυτών των χρόνων άνθησης, οι Γερμανοί έγιναν αυτάρεσκοι και επικίνδυνα εξαρτημένοι από τη ρωσική ενέργεια και τις εξαγωγές προς την Κίνα.
Το αποτέλεσμα ήταν δύο χρόνια σχεδόν μηδενικής ανάπτυξης, με αποτέλεσμα η χώρα να βρεθεί στην τελευταία θέση μεταξύ των ομολόγων της στην Ομάδα των 7 και των χωρών της ευρωζώνης. Μετρούμενη σε ετήσια βάση, η οικονομία της χώρας συρρικνώθηκε κατά 0,2% το πρώτο τρίμηνο του 2024.
Η Γερμανία αντιπροσωπεύει το ένα τέταρτο της συνολικής οικονομίας της Ευρώπης και η γερμανική κυβέρνηση προέβλεψε την περασμένη εβδομάδα ότι η οικονομία θα επεκταθεί μόλις κατά 0,3% για το έτος.
Οι οικονομολόγοι επισημαίνουν διαρθρωτικά προβλήματα, όπως η γήρανση του εργατικού δυναμικού, οι υψηλές τιμές της ενέργειας και οι φόροι, καθώς και οι υπερβολικές ποσότητες γραφειοκρατίας, τα οποία πρέπει να αντιμετωπιστούν προτού υπάρξει σημαντική αλλαγή.
«Βασικά, η Γερμανία δεν έκανε τα μαθήματά της όταν τα πήγαινε καλά», δήλωσε η Jasmin Gröschl, ανώτερη οικονομολόγος της Allianz, η οποία εδρεύει στο Μόναχο. «Και τώρα αισθανόμαστε τον πόνο».
Επίσης, η Γερμανία έχτισε την οικονομία της πάνω σε ένα εξαγωγικό μοντέλο που βασιζόταν στο διεθνές εμπόριο και στις παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού, οι οποίες έχουν διαταραχθεί από τις γεωπολιτικές συγκρούσεις και τις αυξανόμενες εντάσεις μεταξύ της Κίνας και των Ηνωμένων Πολιτειών – των δύο κορυφαίων εμπορικών εταίρων της.
Τι ισχύει με τις άλλες μεγάλες οικονομίες της Ευρώπης;
Στη Γαλλία, τη δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία της ευρωζώνης, η οικονομία επεκτάθηκε το πρώτο τρίμηνο κατά 1,1% σε σχέση με την ίδια περίοδο πέρυσι.
Τα οικονομικά της Γαλλίας χειροτερεύουν: Το έλλειμμα είναι σε επίπεδο ρεκόρ, 5,5% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος, και το χρέος έχει φτάσει στο 110% της οικονομίας. Η κυβέρνηση ανακοίνωσε πρόσφατα ότι θα πρέπει να βρει περίπου 20 δισεκατομμύρια ευρώ για εξοικονόμηση πόρων φέτος και του χρόνου.
Οι Κάτω Χώρες μόλις πρόσφατα εξήλθαν από μια ήπια ύφεση που έπληξε πέρυσι, όταν η οικονομία συρρικνώθηκε κατά 1,1%. Η ολλανδική αγορά ακινήτων επλήγη ιδιαίτερα σκληρά από την αυστηρότερη νομισματική πολιτική στην Ευρώπη.
Μαζί, οι οικονομίες της Γερμανίας, της Γαλλίας και της Ολλανδίας αντιπροσωπεύουν περίπου το 45% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος της ευρωζώνης. Όσο αυτές σέρνονται, η συνολική ανάπτυξη θα είναι υποτονική.
Μπορεί η νότια Ευρώπη να κρατήσει;
Ναι – τουλάχιστον προς το παρόν. Τα υψηλά επιτόκια έχουν αρχίσει να δροσίζουν την ανάπτυξή τους, αλλά η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, η οποία καθορίζει τα επιτόκια και για τις 20 χώρες που χρησιμοποιούν το ευρώ, έχει δηλώσει ότι θα μπορούσε να μειώσει τα επιτόκια στην επόμενη συνεδρίαση πολιτικής της στις αρχές Ιουνίου.
Ο πληθωρισμός στη ζώνη του ευρώ παρέμεινε σταθερός στο 2,4% κατά το έτος που έληξε τον Απρίλιο, ανέφερε η Eurostat την Τρίτη, μετά από μια επιθετική εκστρατεία της τράπεζας για να δροσίσει τις ανεξέλεγκτες τιμές τον τελευταίο χρόνο.
Αυτό θα πρέπει να βοηθήσει τον τουρισμό, που αποτελεί σημαντικό μοχλό ανάπτυξης στην Ισπανία, την Ελλάδα και την Πορτογαλία. Οι χώρες αυτές θα επωφελούνται επίσης όλο και περισσότερο από τις προσπάθειες διαφοροποίησης των οικονομιών τους σε νέους προορισμούς για διεθνείς επενδύσεις στη μεταποίηση και την τεχνολογία.
Η Ελλάδα, η Ιταλία, η Ισπανία και η Πορτογαλία – οι οποίες μαζί αποτελούν περίπου το ένα τέταρτο της οικονομίας της ευρωζώνης – έχουν επίσης ενισχυθεί από τα ταμεία ανάκαμψης της Ε.Ε., με δισεκατομμύρια ευρώ σε επιδοτήσεις και δάνεια χαμηλού κόστους που επενδύονται στην οικονομική ψηφιοποίηση και τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.
Αλλά για να διασφαλιστεί ότι αυτά τα κέρδη δεν θα είναι εφήμερα, λένε οι οικονομολόγοι, οι χώρες πρέπει να αξιοποιήσουν τη δυναμική και να αυξήσουν περαιτέρω την ανταγωνιστικότητα και την παραγωγικότητα. Η ανεργία, αν και μειώθηκε απότομα σε σχέση με την κρίση, εξακολουθεί να είναι υψηλή, ενώ οι μισθολογικές αυξήσεις για πολλές θέσεις εργασίας δεν κατάφεραν να συμβαδίσουν με τον πληθωρισμό.
Οι χώρες του Νότου εξακολουθούν επίσης να έχουν μεγάλα χρέη που εγείρουν ερωτήματα σχετικά με τη βιωσιμότητα των βελτιωμένων οικονομικών τους. Η Γερμανία, αντίθετα, έχει αυτοεπιβαλλόμενο όριο στο πόσο μπορεί να χρηματοδοτήσει την οικονομία της μέσω δανεισμού.
Αυτές οι επενδύσεις «θα βοηθήσουν να γίνουν οι οικονομίες τους πιο ανθεκτικές στο μέλλον», δήλωσε ο Bert Colijn επικεφαλής οικονομολόγος της ευρωζώνης στην ING Bank. «Θα αμφισβητήσουν τη Γερμανία και τη Γαλλία ως τις ατμομηχανές της Ευρώπης; Αυτό είναι ένα βήμα παραπέρα».
