Του Αλέξη Καραγεωργίου 
«Τι πταιει πρότερον του ..Τις πταιει»
Α.Κ. (Μ) 12/3/2023
Ι. Η γραμματολογία του Πένθους και της φωτιάς
Προλεγόμενα
Το μεγάλο δυστύχημα, λοιπόν, δεν είναι απλώς μια τραγική στιγμή είναι μια ρήξη και μια αποδόμηση νοήματος, όπου το θεσμισμένο φαντασιακό (η σταθερή, λειτουργική εικόνα των υποδομών, της διακυβέρνησης, της διάκρισης των εξουσιών, της ασφάλειας και της τάξης του λόγου) συγκρούεται με την ίδια του την αποτυχία.
Αυτή η αποτυχία αποκαλύπτει την επισφαλή θεμελίωση μερικών κοινωνικών θεσμών και οργανωσιακών ατελειών και την έλλειψη δομικής κουλτούρας ασφάλειας και εμπιστοσύνης —αυτό που φαινόταν αναγκαίο ή φυσικό αποκαλύπτεται ως συγκυριακό, ευάλωτο, ίσως και αυθαίρετο.
H αβάσταχτη πολύνεκρη συμφορά από τη σύγκρουση τρένων στα Τέμπη που οδήγησε σε μια πύρινη σφαίρα αποτελεί πια μια συναισθηματική ρήξη εν εξελίξει που απαιτεί ερμηνεία και γεννά ανταγωνιστικές αφηγήσεις και ερμηνευτικούς κύκλους.
Η πύρινη σφαίρα είναι τόσο αίσθημα (ένα άμεσο σοκ που απαιτεί την δέουσα προσοχή) όσο και αποτέλεσμα (ένα αμφιλεγόμενο σύμβολο σε έναν πόλεμο ερμηνειών).
Σε μια εποχή επιστημονικού / επιστημολογικού κατακερματισμού και πολιτικής πόλωσης, ένα τέτοιο γεγονός μετατρέπεται σε αρένα συμβάντων όπου όλοι οι εμπλεκόμενοι ς—Δικαστές, εμπειρογνώμονες, οικογένειες θυμάτων, ερευνητές, μηχανικοί, εγκληματολόγοι, ποινικολόγοι ΜΜΕ και διαδίκτυο, εταιρείες, πολιτικά κόμματα, κυβέρνηση και μέρος της κοινωνίας των πολιτών – αγωνίζονται να ορίσουν την πραγματικότητά του.
Διακυβεύεται όχι μόνο η αιτία που προκάλεσε την πύρινη σφαίρα αλλά και η ίδια η νομιμότητα της αλήθειας, καθώς ενώ αυτή είναι το ζητούμενο θεωρείται δημοσκοπικά ότι η αλήθεια είναι μία, ήδη δεδομένη και πρόδηλη, ως συγκάλυψη.
Το πένθος και η οργή
Η πύρινη σφαίρα γίνεται εικόνα πένθους, επαναλαμβανόμενη ασταμάτητα σε κάθε οθόνη, μεταμορφωμένη σε αισθητική της απώλειας. Αλλά κάτω από το θέαμα, κάτι άλλο συμβαίνει – ένας βρόχος ανατροφοδότησης του πένθους και της οργής, υποκινούμενος και από δυνάμεις αντισυστημικής κοπής που επιδιώκουν να κεφαλαιοποιήσουν το γεγονός.
Οι στοχασμοί για το πένθος (deuil) υποδηλώνουν ότι η θλίψη δεν είναι μια απλή διαδικασία περαίωσης ή ίασης. Το πένθος, σύμφωνα με τον Γάλλο φιλόσοφο Ντεριντά, είναι παράδοξο: πρέπει να αναγνωρίσει την απώλεια του Άλλου, ενώ ταυτόχρονα αρνείται να τον εγκαταλείψει, γιατί η πλήρης «εσωτερίκευση» και
υπέρβαση της απώλειας θα ισοδυναμούσε με τη διαγραφή της μοναδικότητας του Άλλου.
Αυτό το παράδοξο τροφοδοτεί τη λιτανεία του πένθους στις αφηγήσεις για την τραγωδία των Τεμπων: η πύρινη σφαίρα δεν είναι απλώς ένα προϊόν καύσεως υγρών και ατμών μια συγκλονιστική ανάφλεξη αποτέλεσμα βραχυκυκλώματος εξ αιτίας της σύγκρουσης αλλά μια ανεπανόρθωτη ρήξη που αντιστέκεται σε οποιαδήποτε μονοσήμαντη ερμηνεία.
Το πένθος για την πολύνεκρη συμφορά δεν παραμένει ιδιωτικό αλλά εθνικοποιείται- μεταβάλλεται σε μια επαναληπτική, δημόσια, επιτελεστική δομή που διατηρείται με την συνεχή εγγραφή αποτυχιών της πολιτικής τάξης, της θεσμικής και μιντιακής διαχείρισης.
Η πύρινη σφαίρα, ως συμβάν και κυρίαρχο σημαίνον, δεν πιστοποιεί και αναδεικνύει απλά μια απουσία αλλά μεταβάλλεται σε μια απανταχού παρουσία, η οποία μορφοποιεί αντιλήψεις, ταυτότητες, διαιρέσεις και δράσεις:
- Το πένθος ως τόπος επανάληψης και διαφωράς (différance)
Η επανάληψη του πένθους, η ατελείωτη κυκλοφορία της εικόνας της πύρινης σφαίρας, αντικατοπτρίζει την επαναληψιμότητα (iterability) την ικανότητα δηλ.του σημείου να επαναλαμβάνεται. Κάθε αναπλαισίωση της θλίψης μέσω των μίντια και του δημόσιου λόγου μετατοπίζει ελαφρώς το νόημα, όπως ακριβώς κάθε δημόσια έκφραση της θλίψης αλλάζει τη λειτουργία της μέσα στο πολιτικό πεδίο. Το πένθος δεν «επεξεργάζεται» απλώς την απώλεια αλλά τη διαφοροποιεί και την αναβάλλει, παράγοντας νέες σημασίες στην πορεία.
Αλλάζοντας την κατεύθυνση των αφηγημάτων, τις πολιτικές επιδιώξεις, τις επενδύσεις στο συναίσθημα . Η κραυγή της μάνας δεν είναι μόνο δική της, γίνεται έμβλημα, κάλεσμα για δράση, για νομιμοποίηση πολιτικών
κινητοποιήσεων.
- Φαντασματική πολιτική και το ανολοκλήρωτο συμβάν
Στο Φαντάσματα του Μαρξ, ο Γάλλος φιλόσοφος Ντεριντά περιγράφει το φάντασμα ως κάτι που στοιχειώνει το πολιτικό πεδίο. Η πύρινη σφαίρα φέρνει στην σκηνή όλα τα φαντάσματα του παρελθόντος, στη χώρα του Αισχύλου και των Περσών ενεργοποιούνται ξανά όλα τα εν υπνώσει ρήγματα και μάγματα των ιστορικών καταλοίπων αδικιών, ανεκπλήρωτων προσδοκιών, ουτοπικών φαντασιώσεων, αναβράζουσας ωραίας κατάστασης, πάλης ξεκινήματα. Το συμβάν παρουσιάζεται ως μια νέα ευκαιρία για πολωτικούς διχασμούς σε απαιτητικούς και ανυπόμονους Τεμπηκούς και συγκαλύπτοντες Αντιτεμπηκούς, που ο καθένας απ’ αυτούς θέλει την Δικαιοσύνη μονόφθαλμη να γέρνει προς το μέρος του.
Έτσι και η πύρινη σφαίρα δεν είναι πλέον ένα εφιαλτικό «φυσικό» γεγονός που απαιτεί πρωτίστως μια έγκυρη επιστημονική διερεύνηση- εξήγηση χρήσιμη στην απόδοση δικαιοσύνης , αλλά μια φαντασματική παρουσία που απαιτεί δικαιοσύνη, εκδίκηση, αποζημίωση ή μνήμη – αν και ακόμη κι αυτές οι απαιτήσεις είναι ρευστές και ασύλληπτες. Το γεγονός παραμένει «ανολοκλήρωτο», συνεχώς επανερμηνευόμενο. - Η αυτοάνοση απάντηση και η αυτοκαταστροφή
Στο Voyous (Απατεώνες), ο Ντεριντά περιγράφει την αυτοάνοση αντίδραση της δημοκρατίας: στην προσπάθειά της να προστατευθεί, μπορεί να στραφεί ενάντια στον εαυτό της. Η πύρινη σφαίρα των Τεμπών, αρχικά ένας τόπος πένθους, μετατρέπεται σε αφορμή για πολιτικές αντιπαραθέσεις ανεξέλεγκτης έντασης. Οι μηχανισμοί που υποτίθεται ότι συγκρατούν την κρίση καταλήγουν να την επιταχύνουν. Η ποιητική του επιταφίου και του 2008 και ο αντιμνημονιακός παροξυσμός 2012-2015 επιχειρούνται να ενσωματωθούν
ξανά στο συλλογικό φαντασιακό. Η πύρινη σφαίρα εγκαινιάζει μια φαντασματική θολού βυθού οικονομία όπου το παρελθόν αναμειγνύεται με το μέλλον όπου το πένθος δεν σταματά ποτέ καθώς γίνεται το απαραίτητο καύσιμο συμπλήρωμα της διατήρησης της ταυτότητας των συλλαλητηρίων.
- Ο Αρχιτέκτονας του Οργισμένου Πλήθους
Ένας στρατηγιστής αναδεικνύεται σιγά σιγά να επικρατεί μεταξύ των μέσων ενημέρωσης που γνωρίζει πώς να διατηρήσει το γεγονός πέρα από τη στιγμή της υλικής του ύπαρξης. Επιμελείται του λιτανικoύ πένθους και του blame game: επιλεκτικές αφηγήσεις, επιλεκτικές ενοχοποιήσεις, προσεκτικά επεξεργασμένες εικόνες, οι σωστές λέξεις για να διατηρηθεί η συναισθηματική φωτιά αναμμένη. Δεν δημιουργεί ο ίδιος τη θλίψη, αλλά της δίνει μορφή και κατεύθυνση – προς έναν εχθρό. Την επικρατούσα πολιτική ασυμμετρία. Και γαία πυρί μειχθήτω!
- Η ηθική της μαρτυρίας και η ευθύνη
Ένα βασικό ερώτημα στον Ντεριντά είναι το ζήτημα της ευθύνης: πώς μιλάμε για ένα γεγονός χωρίς να το καθηλώνουμε σε ένα αυστηρό πλαίσιο σημασίας.
Ο αρθρογράφος μέσα στην αρένα των αφηγημάτων βιώνει αυτή τη δυσκολία – αντιλαμβάνεται ότι το γεγονός εργαλειοποιείται, αλλά ξέρει επίσης ότι η απόρριψη της δημόσιας σημασίας του θα ήταν μια άλλη μορφή εξάλειψης. Το ζήτημα δεν είναι μόνο πολιτικό αλλά και ηθικό: πώς μπορούμε να μιλήσουμε για το πένθος χωρίς να το εγκλωβίζουμε σε ένα δογματικό πλαίσιο; Χωρίς να γεμίζουμε τα μπετόνια της οργής χωρίς να πλέουμε σε χώρες υποδουλωμένες στον φανατισμό.
Η σύγκρουση των Τεμπών είναι ένα φρικιαστικό γεγονός στιγμιαίας πολλαπλότητας: πολλοί θάνατοι ταυτόχρονα, αγαπημένα σώματα μπλεγμένα μεταξύ τους, χρονικές γραμμές πρόωρα διαλυμένες-χαροκαμένες ψυχές.
Τα Τέμπη δεν υπάρχει ως μεμονωμένο γεγονός. Από τη στιγμή που συνέβη εγγράφτηκε, στη συμβολική τάξη των – καυτωμάτων, και τώρα και αναδρομικά διαμορφώνεται από προϋπάρχοντα φαντασιακά (Σάμινα, Μαρφίν, Μάτι, Μάνδρα) και γίνεται πεδίο αντιπαράθεσης μεταξύ ανταγωνιστικών σημασιών.
Ακολουθήστε το myvolos.net στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.
