Του Αλέξη Καραγεωργίου*
Ένα βήμα πριν τον πανικό, γίνoνται δυστυχώς μερικώς αντιληπτά, τα παρακάτω που από πολύ νωρίς είχαν επισημανθεί στο αναλυτικό άρθρο της 11/6/2020: «Το ρισκόδενδρο». Στο άρθρο τονιζόταν η ανάγκη υιοθέτησης, μετά την πρώτη λίαν επιτυχημένη φάση αντιμετώπισης του κορωνοϊού, εκτός του «λοιμοξιωλογικού – επιδημιολογικού» υποδείγματος και ενός κοινωνιολογικού υποδείγματος (αυτό της «κοινωνίας της διακινδύνευσης») που θα τόνιζε τη σχέση μεταξύ της αντίληψης /αισθήματος του κινδύνου και της ανάληψης ρίσκου και την αναγκαιότητα διεξαγωγής στοχευμένων εκστρατειών επικοινώνησης του ρίσκου μεταξύ κοινωνικών ομάδων και γενεών (στα 45 έφθασε η μέση ηλικία κρουσμάτων) που ήδη εκδήλωναν αψηφισιά, υποτίμηση, συνομωσιολογικές θεωρήσεις και επαναστατική προδιάθεση με ξένα κόλλυβα έναντι της πανδημίας και των μέτρων περιορισμού της.
- Ότι ο κορωνοϊός ήταν εδώ και τώρα είναι σχεδόν παντού με Μαρτιάτικα χαρακτηριστικά. Αλλά, οι αντιλήψεις μας κινδύνου -ρίσκου; (risk perceptions) μόλυνσης από τον κορωνοϊό ήταν και εξακολουθούν να είναι αλλού .Όπως θαυμάσια και παραστατικά τονίζει ο ΑΡΚΑΣ πολλοί βρίσκονται ακόμη στον κόσμο της Flatland, όπου επικρατεί η σκέψη ότι :η γη είναι επίπεδη δηλ ότι ο ιός είτε δεν υπάρχει είτε αν υπάρχει οι κάτοικοι της flatland είναι άτρωτοι και δεν έχουν τίποτε να φοβηθούν ακόμη κι αν αρρωστήσουν απ΄ αυτόν.
- Ότι αυτό που καθορίζει την σκέψη και την δράση και επηρεάζει την συμπεριφορά είναι η κοινή/ατομική/ομαδική περί επικειμένου κακού ή απειλής αντίληψη/αίσθηση. Η χαλάρωση, προσωπική ή συλλογική, έπεται .Τα πρωτεία τα έχει η αντίληψη του κινδύνου/ρίσκου.
- Ότι η απάντηση πάνω στο ερώτημα: ποιο επίπεδο ρίσκου είναι αποδεκτό δεν εξαρτάται (για τους περισσότερους ανθρώπους ) μόνο από τους αριθμούς.
- Ότι όταν λαμβάνονται αποφάσεις και μέτρα για την αντιμετώπιση των κινδύνων , είτε σε ατομικό επίπεδο είτε σε συλλογικό, ο τρόπος με τον οποίο οι άνθρωποι βλέπουν –«αντιλαμβάνονται» (δεν μπαίνουμε εδώ στο φιλοσοφικό πρόβλημα της αντίληψης ) αυτούς τους κινδύνους παρότι εξετάζουν τα ίδια δεδομένα καθορίζει τις αποφάσεις και τα μέτρα που θα ληφθούν για την διασφάλιση της ασφάλειά τους.
- Ότι ο τρόπος με τον οποίο γίνεται αντιληπτός και αποδεκτός ο κίνδυνος διαφέρει κατά πολύ από ομάδα (π.χ.ειδικών) σε ομάδα (π.χ, πολιτικών, απλών ανθρώπων). Οι άνθρωποι προκειμένου να συλλάβουν θέματα όπως η εκτίμηση του κινδύνου, χρησιμοποιούν ένα σύνολο μεθόδων (ευρετικών ή μη βλ.Slovic .2010 ) , αλλά η διαμόρφωση της αντίληψης τους επηρεάζεται από πλήθος χαρακτηριστικών όχι μόνο κοινωνικών, πολιτισμικών ή ψυχολογικών(ηθικές αξίες, ευθύνη, τζόγος, φόβος, εμπιστοσύνη, εξοικείωση, συχνότητα προβολής, αξιοπιστία φορέα, διαθεσιμότητα πληροφοριών, πολυπλοκότητα, μνήμη, υποκειμενική ανοσία. κλπ) που αντανακλούν διάφορα είδη λογικής π.χ: τυπικής, συμβολικής, διαλεκτικής, ασαφούς ή τα θέτουν υπό αμφισβήτηση.
- Ότι υπάρχει μεγάλη διαφορά στην διαχείριση ανάμεσα στον κίνδυνο π.χ. που είναι αποδεκτός (διαφόρων βαθμών εθελοντισμού) και τον κίνδυνο που γίνεται αναγκαστικά δεκτός. Όταν παίρνουμε ρίσκα με τη θέλησή μας φοβόμαστε λιγότερο π.χ extreme sports.
- Ότι οι άνθρωποι όταν αισθάνονται προστατευμένοι παίρνουν περισσότερα ρίσκα (risk compensation) Εάν μια δραστηριότητα σχετίζεται με μία ευχάριστη εικόνα, ή μας προσφέρει ευχαρίστηση, τότε οι κίνδυνοι αγνοούνται, και αντιστρόφως.
- Κάθε άνθρωπος έχει το δικό του «θερμοστάτη ρίσκου» που τον ρυθμίζει η ροπή του προς το ζην επικινδύνως η οποία ρυθμίζεται μέσα από φίλτρα πολιτισμικά κ.α (1995, John Adams, Risk)
Με άλλα λόγια αυτό το χάσμα αντίληψης «Perception Gap»μεταξύ των κοινωνικών ομάδων βάζει σημαντικά ρίσκα αφ’ εαυτού επηρεάζοντας τις ατομικές και συλλογικές μας επιλογές. Έχει γίνει με άλλα λόγια ο τρέχων κίνδυνος η τρέχουσα απειλή που καθορίζει τις συμπεριφορές αυτών που για οποιοδήποτε λόγο υποτιμούν το ρίσκο και μεταβάλλονται σε «διαμετακομιστές» εκθέτοντας σε κίνδυνο τον υπόλοιπο πληθυσμό που τηρεί τα μέτρα
ΕΚΚΛΗΣΗ
Κ. Τσιοδρα, αλλάξτε επικοινωνιακή στρατηγική που να μπορεί τώρα να βοηθήσει κυρίως στην επαναρρύθμιση των θερμοστατών του ρίσκου που φέρουμε ο καθένας μας στο πιο λογικά ασφαλές
Όπως ξέρετε εσείς και η επιτροπή σας η προσέγγιση επίλυσης του προβλήματος τώρα πρέπει να είναι πιο διεπιστημονική να αγκαλιάσει δηλ. και επιστημονικές απόψεις άλλων ειδικοτήτων (sociology of risk, risk communication, risk analysis, risk assessment etc, ) . Τελειώσαμε, όμως, με την συναίνεση που προκάλεσε στην φάση του απαγορευτικού η αντιμετώπιση του και το κοινό περί του επιπέδου του κινδύνου (που ήταν υψηλό) αίσθημα. Και αυτό κάνει την ενδεχόμενη αναζωπύρωση του ακόμη πιο απειλητική. Αν προσθέσουμε και το momentum και την κοινωνική πίεση που εξασκήθηκε για τη χαλάρωση των απαγορευτικών, ώστε να αναχαιτισθεί η οικονομική κρίση και η ανεργία και ο εξ αυτής κίνδυνος,, που το απαγορευτικό προκάλεσε, γίνεται φανερό ότι ήδη έχουμε πληρώσει με πολλά θύματα την λανθασμένη αντίληψη που είχε διαμορφωθεί (λόγω της γρήγορης επιτυχίας του) ότι η εκτίμηση του κινδύνου κατά το πρώτο στάδιο του «ιαματικού εγκλεισμού» ήταν υψηλότερη απ’ ότι δικαιολογούσαν τα δεδομένα (το παράδοξο της πρόληψης, που έλεγε ο κ. Ηλίας Μόσιαλος: « Ξεχνάμε πως οι προσπάθειες καρποφόρησαν επειδή προσέχαμε. Και αρχίζουν οι συζητήσεις. Και τα, Γιατί όλος αυτός ο χαμός;») . Επομένως έχει αλλάξει τι θωρείται τώρα «ασφαλές» από τους πολίτες και ιδιαίτερα τους νέους στη ρύθμιση των θερμοστατών ρίσκου τους στα μεθυστικά μπητσόμπαρα. Για τούτο κρίνονται ως άκρως επείγουσες και απαραίτητες ελληνικές έρευνες ,και πρωτοβουλίες στα ΜΜΕ στα κοινωνικά δίκτυα, ΜΚΟ και στους διαμορφωτές της κοινής γνώμης , νεολαιών, του life style που θα μελετήσουν και λάβουν υπόψη τους τον αναδυθέντα κίνδυνο από τις διαφορές αντιλήψεων μεταξύ των κοινωνικών ομάδων ώστε να βελτιωθούν οι τρόποι επικοινώνησης του κινδύνου και αλλαγής συμπεριφορών προς την κατεύθυνση της προστασίας της κοινωνίας στο σύνολό της και την άμβλυνση της πιθανής σύντηξης των δύο κρίσεων, αν δεν…: Υγειονομικής και Οικονομικής.
*Ο Αλέξης Καραγεωργίου ήταν από το 2003-2015 Εθνικός εκπρόσωπος στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή Ανωτέρων Επιθεωρητών Εργασίας (SLIC) για θέματα Υγείας και Ασφάλειας της Εργασίας.
