Δημήτρης Ραυτόπουλος: Αναρρωτικά φτερνίσματα

Στην υγεία μας

Η πανδημία φαίνεται να μας αφήνει υγείαν, όπως λέγανε οι παλιοί για τις αναχωρήσεις, και μαζί με την υγεία μας κάτι άλλα φτεριάσματα, που συνοψίζονται στο υπαρξιακό: πώς θα είναι το Μετά.

Στάδιο λαμπρό για το νέο κύμα προφητείας, στο οποίο δεν έχω την παραμικρή φιλοδοξία να συμμετάσχω. Σαν παλιός παθός, θα προτιμήσω τα όρια του Νομού και του νόμου από την ουτοπία, και αν –ο μη γένοιτο– τη Σωτηρία της οδού Μεσογείων.

Ας μου επιτραπεί μόνο μια περιορισμένη συμπερασματολογία ηθικοκοινωνική. Ίσως το βασικό μάθημα που πήραμε αφορά την κοινωνικότητα και την πολιτική ως συμμετοχή στα κοινά. Κοινωνικότητα λοιπόν αποδείχθηκε πως είναι κυρίως η συνυπευθυνότητα ατόμων/πολιτών, η συναινετική διοίκηση και διαχείριση, όχι η βία, η διαίρεση, το «κίνημα». Και καθώς η έξοδος συνέπεσε με την Πρωτομαγιά, ξανάδωσε σε αυτή την τελευταία την προτεραιότητα της Άνοιξης και της αναγέννησης. Κανονικότητα και κοινωνικότητα είναι επίσης η αλληλεγγύη, η αλληλοβοήθεια, η μεγάλη λέξη Αγάπη και όχι το μίσος, η διαίρεση, η δαιμονολογία.

Για δες, φίλε μου… ένα βιολογικό επεισόδιο προκαλεί παγκοσμίως ένα «ολικό κοινωνικό γεγονός», που δεν μπόρεσαν να φέρουν η οικονομική κρίση της περασμένης δεκαετίας, η κλιματική αλλαγή, το κύμα προσφυγιάς-μετανάστευσης… Ο Χέγκελ, ο Μαρξ, ο Κέυνς υποχωρούν προ του Δαρβίνου και του Παστέρ. Έχει βέβαια καταρρεύσει προ πολλού η θεωρία περί της πάλης των τάξεων ως κινήτρου της ιστορίας, αλλά κλονίζεται περαιτέρω ο ιστορικός ντετερμινισμός, η αιτιοκρατική ανάλυση της εξέλιξης και η έννοια της προόδου. Το τυχαίο, το απρόοπτο και η «Φύση» παίρνουν τα δικαιώματά τους, το «μυστήριο» τους, που λένε, θυμίζοντάς μας την Πομπηία, το Τσερνομπίλ, τη Φουκουσίμα.

Το τυχαίο, το απρόοπτο, το αστάθμητο δεν δικαιολογούν, βέβαια, το παράλογο, τον αγνωστικισμό, την αμφισβήτηση της θετικής σκέψης, της έρευνας και της επιστήμης. Αναδείχνεται, ίσα-ίσα, το ακριβώς αντίθετο: αυτά παίρνουν πρωταγωνιστικό ρόλο στην Πολιτεία, στους κανόνες συμβίωσης, στις αποφάσεις, στη συστατική έννοια της κοινωνίας, εκείνη του κοινού συμφέροντος και των ορίων με τη φυσική ζωή. Αναντίρρητα η γνώση εκτοπίζει περαιτέρω τη δεισιδαιμονική πίστη και συνδέεται πιο στενά με την επιβίωση και την ευεξία.

Στη γνώση προστέθηκε, βέβαια, η επίγνωση, η συνείδηση της απειλής και ο φόβος εξ αυτής, ο πιο φυσικός από τους φόβους, ο βιολογικός. Αυτά προφανώς συνέβαλαν στην πανελλήνια και την παγκόσμια συναίνεση στα μέτρα προσωρινής αναστολής των ελευθεριών. Αλλά, τουλάχιστον στο «ελληνικό παράδοξο» της συνειδητής πειθαρχίας, βασικό ρόλο έπαιξε η συνετή διαχείριση της πολιτικής εξουσίας, με ορατή διά γυμνού οφθαλμού στήριξη από την επιστήμη, στις αποφάσεις (παρένθεση: το μάθημα θα μπορούσε ίσως να χρησιμεύσει σε προσεχή συνταγματική μεταρρύθμιση).

Σταθήκαμε και τυχεροί. Σκεφτείτε να μας τύχαινε να κυβερνούσε ο κύριος Τσίπρας με τις γνωστές επιδώσεις του στη γνώση, με τον κύριο Πολάκη σε ρόλο Χαρδαλιά ή Τσιόδρα, με την ιδεοληψία στη θέση της ειδικότητας, με φόρτε καταλήψεων, με περιφρόνηση της αριστείας και των ελίτ και με τη μεσαία τάξη υπό διωγμόν, με τον διχαστικό λόγο κυρίαρχο και το εμφύλιο μίσος υποδαυλισμένο.

Η μόνη παραφωνία προς το παρόν φαίνεται περιορισμένη στον θρησκευτικό χώρο. Ένα μέρος της Εκκλησίας, του κλήρου επιμένουν στην ταύτιση της θρησκείας με τον σκοταδισμό, τον αντιδιαφωτισμό, τον αντιουμανισμό.

Το ιστορικό παρελθόν επί του θέματος είναι ωστόσο διδακτικότατο. Η αντίσταση του Πάπα Γρηγορίου στα σκιώδη υγειονομικά μέτρα του Μεσαίωνα το 589, με την οργάνωση λιτανειών έστειλε στον παράδεισο δεκάδες χιλιάδες καλούς καθολικούς. Από τα μέσα του 6ου αιώνα, με τη λεγόμενη «επιδημία του Ιουστινιανού» ως τον 8ο αιώνα άλλες δεκαπέντε φονικές πανδημίες σάρωσαν το Βυζάντιο και τη ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Η φονικότερη της ιστορίας, η «Μαύρη πανώλη» (βουβωνική, 1346-1353) σκότωσε το ένα τρίτο των Ευρωπαίων καλών χριστιανών που συνωστίζονταν στις εκκλησίες πατείς με πατώ σε. «Ο αιώνας των Φώτων» (18ος) άρχισε με την επιδημία πανώλης στη Μασσαλία (1720-1723), που τη μετέτρεψε σε νεκρή πόλη. Οι υποψήφιοι μακαρίτες δεν είχαν παραμάσχαλα την Εγκυκλοπαίδεια των Ντιντερό -Ντ’ Αλαμπέρ που συνόψιζε και τις επιστημονικές γνώσεις για την πανώλη (μεταξύ άλλων αναφερόταν σε κάπου διακόσια βιβλία για τις επιδημίες), αλλά φοδράριζαν τα ρούχα τους με χειρόγραφες και έντυπες προσευχές ως ασπίδα κατά της αρρώστιας.

Στον 20ό αιώνα, η λεγόμενη «Ισπανική γρίπη» του 1918-19 στάθηκε η φονικότερη μετά τη Μαύρη πανώλη του μεσαίωνα: το ένα τρίτο της ανθρωπότητας μολύνθηκε και, κατά την κυμαινόμενη στατιστική της εποχής ο πληθυσμός της γης μειώθηκε κατά 2%. Τελευταία αλλά όχι έσχατη η απλή γρίπη του 1957-58 σημείωσε 1,1 εκατομμύριο θύματα.

Δεν ήταν λοιπόν «καλύτερα τότε», αλλά χειρότερα, πολύ χειρότερα, στον βαθμό που η αναλογία πίστης και γνώσης έγερνε υπέρ της πρώτης. Η ίδια η έννοια της μεταδοτικότητας διά των μικροοργανισμών αμφισβητήθηκε από τον ασεβή σκοταδισμό: Η ευσεβέστατη Κρίστιαν Σάιενς στις ΗΠΑ καταδικάζει την επιστήμη συνολικά και ιδιαιτέρα την ιατρική.

Η θρησκευτική πίστη είναι, βέβαια, σεβαστή, αλλά δεν μπορεί να της αναγνωριστεί η ιδιότητα της ανοσίας – άρα και της εξαίρεσης στα μέτρα υγιεινής. Δεν θα έβλαπτε να θυμόμαστε ότι ο Ιός ήρθε στη χώρα μας με προσκυνητές επιστρέφοντες από τους Άγιους Τόπους. Μαζί τους αποβιβάστηκε και αυτός στο «Ελ. Βενιζέλος», έστω και χωρίς τις τιμές αρχηγού κράτους… Αν επιδείξει την ίδια προκλητική ασέβεια και με τους υποψηφίους της αγωνιστές της πίστεως, τους «μεταληψίες»…;

Τα του Καίσαρος τω Καίσαρι, λοιπόν.

Η σωστή έννοια του πολίτη της δημοκρατίας, η νομιμότητα, είναι ίσως το καλύτερο από τα αντισώματα που μας άφησε ο ασεβής ιός.