Κάρλα: Μία λίμνη, ένα οικοσύστημα, ένας πολιτισμός

Tου Πάνου Τρ.Σκοτινιώτη
Πριν από εξήντα ένα (61) χρόνια, τον Ιανουάριο του 1957, ξεκίνησε η εκκένωση της λίμνης Κάρλας. Πριν από πενήντα έξι (56) χρόνια, τον Οκτώβριο του 1962, ολοκληρώθηκε η αποξήρανσή της. Πριν από δέκα εννιά (19) χρόνια, τον Σεπτέμβριο του 1999, υπογράφηκε η σύμβαση με τον πρώτο ανάδοχο των έργων ανασύστασης της λίμνης και το 2000 ξεκίνησε η κατασκευή τους. Και την ερχόμενη Παρασκευή, Οκτώβριος πια του 2018, πραγματοποιούνται τα εγκαίνια του έργου. Ιστορική στιγμή!
Σε μια τέτοια ιστορική στιγμή, δεν μπορώ παρά να γυρίσω τη μνήμη μου δύο και πλέον δεκαετίες πίσω, στα 1995, όταν αναλάβαμε ως πρώτη αιρετή νομαρχιακή αρχή της Μαγνησίας. Χωρίς δεύτερη σκέψη, θέσαμε την αποκατάσταση της λίμνης Κάρλας στην κορυφή των προτεραιοτήτων μας. Δεσμευτήκαμε να κάνουμε ό,τι περνούσε από το χέρι μας, ώστε να συνδέσουμε τη θητεία μας με το ξεκίνημα των έργων για την πιο σημαντική αποκατάσταση υγροβιοτόπου σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Ήμαστε, άλλωστε, στο ίδιο μήκος κύματος με την τότε κυβέρνηση και τον τότε υπουργό ΠΕΧΩΔΕ Κώστα Λαλιώτη.
Οι δυσκολίες ήταν τεράστιες. Πρωτίστως έπρεπε να ξεπεραστούν παγιωμένες αντιλήψεις και να παρακαμφθούν αντιδράσεις. Το πιεστικό αίτημα με το οποίο βρισκόμαστε αντιμέτωποι, ήταν για την κατασκευή ενός ταμιευτήρα για αρδευτική αποκλειστικά χρήση. Ένα τέτοιο έργο όμως, ούτε επιθυμητό ήταν, ούτε και επιλέξιμο για χρηματοδότηση από τα ευρωπαϊκά προγράμματα.
Ως Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Μαγνησίας συνταχθήκαμε από την πρώτη στιγμή με την άποψη για ένα έργο με πολλαπλή διάσταση (περιβαλλοντική, αντιπλημμυρική και αρδευτική), με κυρίαρχη την περιβαλλοντική. Μόνο ένα τέτοιο σύνθετο έργο διασφάλιζε την αποκατάσταση του υγροτόπου της Κάρλας και την προστασία του Παγασητικού.
Δεν μείναμε μόνο στη διεκδίκηση. Αντίθετα, πήραμε πρωτοβουλίες που υπερέβαιναν τις τυπικές μας αρμοδιότητες. Στο πλαίσιο αυτό, σε συνεννόηση και με το ΥΠΕΧΩΔΕ, αναθέσαμε στο Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων και Υγροτόπων (Ε.Κ.Β.Υ.) την εκπόνηση ειδικής μελέτης. Στόχος της μελέτης ήταν η ανάπτυξη της περιβαλλοντικής-οικολογικής διάστασης του έργου. Τα πορίσματα της μελέτης του Ε.Κ.Β.Υ, με συντονιστές τους Γ.Χ. Ζαλίδη και Σ. Χατζηγιαννάκη, ενσωματώθηκαν στους περιβαλλοντικούς όρους του έργου (Απόφαση 106453/7.5.1998 Υπουργών ΠΕΧΩΔΕ, Γεωργίας και Πολιτισμού – Έγκριση Περιβαλλοντικών Όρων για την επαναδημιουργία της λίμνης). Οι περιβαλλοντικοί όροι διασφάλιζαν την αειφορική αποκατάσταση του υγροτόπου.
Παράλληλα, πάντα σε συνεργασία με το ΥΠΕΧΩΔΕ, ενεργοποιήσαμε σημαντικές επιστημονικές και κοινωνικές δυνάμεις και ξεκινήσαμε συστηματική προσπάθεια ενημέρωσης των κατοίκων και των φορέων για τα μεγάλα οφέλη του έργου. Ιδιαίτερα επιμείναμε στην ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των αγροτών της περιοχής υπογραμμίζοντας την ανάγκη νέου παραγωγικού προτύπου.
Στις 24.9.1999 υπεγράφη η πρώτη σύμβαση για την κατασκευή του έργου, με προϋπολογισμό 29 δισ. δραχμές. Η επίσημη παρουσίαση του έργου έγινε στον Βόλο, στις 23 Ιουνίου 2000, σε μια μεγάλη εκδήλωση. Είναι μακρύς ο κατάλογος των προσώπων που συνέβαλαν στη δρομολόγησή του. Οφείλω, ωστόσο, ειδική μνεία στον Κώστα Λαλιώτη. Το έργο, πρωτοποριακό όχι μόνο για την Ελλάδα αλλά και για την Ευρώπη, υπήρξε (και) προσωπική του δέσμευση. Αποδείχθηκε απολύτως συνεπής.
Η υλοποίησή του έργου ήταν περιπετειώδης. Το όνειρο κινδύνευσε να γίνει εφιάλτης. Μεγάλες και διαχρονικές οι ευθύνες της Πολιτείας. Κύρια αιτία η πολυδιάσπαση των αρμοδιοτήτων σε διάφορους φορείς, με αποτέλεσμα η ευθύνη να χάνεται στους δαιδάλους της ελληνικής γραφειοκρατίας και της ανευθυνοϋπευθυνότητας. Κι αυτό, παρότι από την πρώτη στιγμή είχε επισημανθεί η ανάγκη για ενιαίο φορέα, που να παρακολουθεί, εκτελεί, ελέγχει και συντονίζει τα πάντα. Ο Φορέας Διαχείρισης της Περιοχής Οικοανάπτυξης Κάρλας – Μαυροβουνίου – Κεφαλόβρυσου Βελεστίνου όχι μόνο συστάθηκε καθυστερημένα, αλλά και δεν μπορούσε να παίξει αυτόν τον ρόλο, αφού οι αρμοδιότητές του περιορίζονται ουσιαστικά στη διασφάλιση της βιοποικιλότητας, όπως άλλωστε ισχύει και με τους άλλους φορείς διαχείρισης προστατευόμενων περιοχών που συστάθηκαν με τον Ν.3044/2002.
Τον Μάιο του 2014 κλήθηκε να αναλάβει την ολοκλήρωση του έργου, στο σύνολό του πια, η Περιφέρεια Θεσσαλίας. Ήταν ένα θετικό βήμα. Η Περιφέρεια το παρέλαβε σε τελματώδη κατάσταση, έχοντας να υπερβεί μεγάλες αντιξοότητες. Κινήθηκε αποτελεσματικά, γεγονός που επέτρεψε την ολοκλήρωσή του. Ελπίζω να έχουν αντιμετωπιστεί τελικά όλα τα προβλήματα, όπως αυτά που αφορούν την καλή οικολογική κατάσταση της λίμνης και την ασφαλή λειτουργία της.
Το κρίσιμο πλέον ζήτημα είναι ποιος φορέας θα αναλάβει και θα εγγυηθεί τη συνολική, ενιαία διοικητική και επιστημονική διαχείριση και εύρυθμη λειτουργία του έργου, και με ποια χρηματοδότηση. Η προσφορότερη, ίσως, λύση θα ήταν η αρμοδιότητα αυτή να ανατεθεί, με νόμο, στον Φορέα Διαχείρισης, ο οποίος έχει ήδη δώσει θετικά δείγματα γραφής. Εννοείται, με την απαιτούμενη στελέχωση και χρηματοδότηση.
Η λίμνη Κάρλα, η αρχαία Βοιβηίς, δημιουργήθηκε, σύμφωνα και με την αρχαιολόγο Δρ Βασιλική Αδρύμη-Σισμάνη, πριν από περίπου 500.000 χρόνια, με την εξέλιξη γεωλογικών φαινομένων, όταν έγινε η αποστράγγιση του θεσσαλικού χώρου που αρχικά ήταν μια λίμνη. Υμνήθηκε διαχρονικά από αρχαίους συγγραφείς, όπως ο Όμηρος, ο Ησίοδος, ο Πϊνδαρος, ο Ηρόδοτος. Η αρχαιολογική σκαπάνη αποκάλυψε σειρά από παραλίμνιους οικισμούς, από την 7η χιλιετία π.Χ. μέχρι τα ελληνιστικά και βυζαντινά χρόνια.
Η Κάρλα είναι ένας υγρότοπος με τεράστια οικολογική, κοινωνική, πολιτιστική και οικονομική αξία. Το 1962, λίγο προτού αποξηρανθεί η λίμνη, είχαν καταγραφεί 143 είδη πουλιών, από τα οποία τουλάχιστον 55 θεωρούνται σήμερα προστατευόμενα. Ήταν, επίσης, από τις πλουσιότερες σε ιχθυοπανίδα περιοχές της Ελλάδας.
Αποδείχθηκε ότι η φύση εκδικείται για τις ανθρώπινες επεμβάσεις.
Η επαναδημιουργία της λίμνης των 38.000 στρεμμάτων (η λίμνη των Ιωαννίνων έχει έκταση 22.000 στρέμματα) είναι βέβαιο πως θ’ αλλάξει σταδιακά τον χαρακτήρα της περιοχής, θα την αναζωογονήσει οικονομικά, θα την αναγεννήσει πολιτισμικά, θα αποκαταστήσει το φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον.