Θεραπεία για τον καρκίνο εξαλείφει τη λευχαιµία, αλλά εγείρει νέα ερωτήµατα

Ο Doug Olson ένιωθε κάπως κουρασµένος, το 1996, όταν η γιατρός που τον εξέτασε συνοφρυώθηκε.

“Δεν µου αρέσει η αίσθηση αυτών των λεµφαδένων”, είπε ψηλαφώντας τον λαιµό του.

Ζήτησε να γίνει βιοψία. Το αποτέλεσµα ήταν τροµακτικό. Είχε χρόνια λεµφοκυτταρική λευχαιµία, έναν τύπο καρκίνου του αίµατος που προσβάλει κυρίως ηλικιωµένους και αντιπροσωπεύει περίπου το 1/4 των νέων περιστατικών λευχαιµίας.

“Ω Θεέ µου”, αναφώνησε ο Olson. “Νόµιζα ότι ήρθε το τέλος”. Ήταν µόλις 49 ετών και, όπως έλεγε, ήταν πάντοτε υγιής.

Επί έξι χρόνια ο καρκίνος δεν είχε προχωρήσει. Μετά άρχισε να εξελίσσεται. Έκανε τέσσερις κύκλους χηµειοθεραπείας, αλλά ο καρκίνος συνέχισε να επανεµφανίζεται. Είχε εξαντλήσει σχεδόν κάθε δυνατότητα, όταν ο ογκολόγος του, Δρ David Porter, από το Πανεπιστήµιο της Πενσιλβάνια, του παρείχε τη δυνατότητα να συµπεριληφθεί στους πρώτους ασθενείς που θα δοκίµαζαν µια νέα θεραπεία, γνωστή ως θεραπεία CAR (χιµαιρικού υποδοχέα αντιγόνου) Τ-λεµφοκυττάρων.

Το 2010 κατέστη ο δεύτερος από τους συνολικά τρεις ασθενείς που έλαβαν τη νέα αυτή θεραπεία.

Εκείνη την εποχή η ιδέα αυτού του είδους της θεραπείας “ήταν ιδιαίτερα ασυνήθιστη”, λέει o Δρ Carl June, επικεφαλής της κλινικής δοκιµής στο Πανεπιστήµιο της Πενσιλβάνια, αµφιβάλλοντας και ο ίδιος ότι τα κύτταρα που χορήγησε στον Olson στο πλαίσιο της θεραπείας θα επιβίωναν.

“Πιστεύαµε ότι θα εξαφανίζονταν σε έναν ή δύο µήνες”, λέει ο Δρ June.

Πλέον, µία δεκαετία µετά, επισηµαίνει ότι οι προσδοκίες του είναι εντελώς συγκεχυµένες. Σε µελέτη που δηµοσιεύθηκε στις αρχές Φεβρουαρίου στο Nature, o Δρ June και οι συνάδελφοί του, Δρ J. Joseph Melenhorst και Δρ Porter, αναφέρουν ότι η θεραπεία CAR Τ-λεµφοκυττάρων εξάλειψε τον καρκίνο στους δύο από τους τρεις ασθενείς που συµµετείχαν σε εκείνη την πρώιµη κλινική δοκιµή. Όλοι τους έπασχαν από χρόνια λεµφοκυτταρική λευχαιµία. Η µεγάλη έκπληξη, ωστόσο, ήταν ότι, παρόλο που ο καρκίνος φαινόταν να έχει εξαλειφθεί, τα CAR Τ-λεµφοκύτταρα παρέµεναν στο αίµα των ασθενών, κυκλοφορώντας ως “φρουροί” του ανοσοποιητικού.

“Πλέον µπορούµε επιτέλους να χρησιµοποιήσουµε τη λέξη “θεραπεία” µε τη χρήση των CAR Τ-λεµφοκύτταρων”, λέει ο Δρ June.

Αν και η υγεία όλων των ασθενών δεν εξελίσσεται το ίδιο θετικά, τα αποτελέσµατα εγείρουν ελπίδες ότι σε κάποιους ο καρκίνος θα νικηθεί.

Αλλά το µυστήριο παραµένει.

Η θεραπεία έγκειται στην αφαίρεση των Τ-λεµφοκυττάρων, των λευκοκυττάρων που καταπολεµούν τους ιούς, από το αίµα του ασθενούς µε στόχο τη γενετική τροποποίησή τους ώστε να καταπολεµούν τον καρκίνο. Στη συνέχεια τα τροποποιηµένα αυτά κύτταρα εγχέονται εκ νέου στο αίµα του ασθενούς.

Στην περίπτωση της χρόνιας λεµφοκυτταρικής λευχαιµίας, του τύπου καρκίνου που είχε ο Olson, ο καρκίνος έπληττε τα Β-λεµφοκύτταρα, ήτοι τα κύτταρα που παράγουν τα αντισώµατα στο ανοσοποιητικό σύστηµα. Τα Τ-λεµφοκύτταρα ενός ασθενούς “διδάσκονται” να εντοπίζουν τα Β-λεµφοκύτταρα και να τα καταστρέφουν. Το αποτέλεσµα, εάν η θεραπεία είναι επιτυχής, θα είναι η καταστροφή όλων των Β-λεµφοκυττάρων στον οργανισµό του ασθενούς. Οι ασθενείς µένουν βέβαια χωρίς Β-λεµφοκύτταρα, αλλά ταυτόχρονα γλιτώνουν από τον καρκίνο. Απαιτούνται δε τακτικές εγχύσεις αντισωµάτων µε τη µορφή εγχύσεων ανοσοσφαιρίνης.

Η θεραπεία έχει βοηθήσει πολλούς ανθρώπους που πάσχουν από διάφορες µορφές καρκίνου του αίµατος και έχει αποδειχθεί ιδιαίτερα αποτελεσµατική σε ασθενείς µε οξείες λευχαιµίες και άλλους τύπους καρκίνου του αίµατος. Αντίθετα, σε ασθενείς όπως ο Olson µε χρόνια λεµφοκυτταρική λευχαιµία, γνωστή και ως ΧΛΛ, έχει µικρότερη επιτυχία. Μεταξύ των ασθενών αυτής της κατηγορίας, το ποσοστό όπου διαπιστώνεται ύφεση του καρκίνου χάρη στη θεραπεία CAR T-λεµφοκυττάρων κυµαίνεται µεταξύ του ενός στους τρεις ή του ενός στους πέντε, αλλά πολλοί υποτροπιάζουν αργότερα.

“Το ερώτηµα δεν είναι µόνο γιατί ορισµένοι ασθενείς υποτροπιάζουν ή εµφανίζουν αντίσταση στη θεραπεία, αλλά γιατί ορισµένοι ασθενείς θεραπεύονται”, λέει ο Δρ John F. DiPersio, επικεφαλής του τµήµατος ογκολογίας στο Πανεπιστήµιο Ουάσινγκτον στο Σεντ Λούις, ο οποίος συµµετείχε στη µελέτη.
Η θεραπεία CAR Τ-λεµφοκυττάρων έχει προκαλέσει επίσης σοβαρές παρενέργειες σε ορισµένους ασθενείς, όπως υψηλό πυρετό, κώµα, επικίνδυνα χαµηλή αρτηριακή πίεση, ακόµα και θάνατο – αν και στους περισσότερους ασθενείς τα ανησυχητικά συµπτώµατα αντιµετωπίζονται. Επίσης, δεν έχει ακόµη αποτελέσµατα σε συµπαγείς όγκους που εντοπίζονται σε περιπτώσεις ασθενών µε καρκίνους του µαστού και του προστάτη.

Εξίσου µυστηριώδης µε την αδυναµία των CAR Τ-λεµφοκυττάτων να βοηθήσουν τους περισσότερους καρκινοπαθείς είναι και η τύχη αυτών των τροποποιηµένων Τ-λεµφοκυττάρων στους θεραπευµένους ασθενείς.

Η γενετική τροποποίηση αφορά ένα υποσύνολο των Τ-λεµφοκυττάρων που είναι γνωστά ως CD8 κύτταρα, τα οποία υποτίθεται ότι είναι αυτά που επί της ουσίας σκοτώνουν τον καρκίνο. Είναι οι “δολοφόνοι” του ανοσοποιητικού συστήµατος.

Αλλά και οι “δολοφόνοι” χρειάζονται βοηθούς, οι οποίοι στην περίπτωση των CD8 κυττάρων είναι µια άλλη οµάδα Τ-λεµφοκυττάρων που είναι γνωστά ως CD4 κύτταρα.

Αρχικά τα CD8 κύτταρα φαίνονταν να ενεργούν ακριβώς όπως αναµενόταν στη µελέτη του Δρος June. Τα τροποποιηµένα CD8 κύτταρα σχεδόν άµεσα σκότωσαν από 1,5 έως 3 κιλά καρκινικών κυττάρων στους οργανισµούς του Olson και του πρώτου ασθενή που συµµετείχε στη µελέτη, του William Ludwig, ο οποίος θεραπεύθηκε από τον καρκίνο αλλά απεβίωσε πέρυσι µετά τη νόσηση από κορονοϊό.

Αφότου τα CD8 κύτταρα έκαναν τη δουλειά τους, παρέµειναν στο αίµα των ασθενών, αλλά, απροσδόκητα, µετατράπηκαν σε κύτταρα CD4. Και όταν οι ερευνητές αφαίρεσαν τα CD4 κύτταρα από το αίµα των Ludwig και Olson, είδαν ότι αυτά τα κύτταρα µπορούσαν να σκοτώσουν τα Β-λεµφοκύτταρα σε συνθήκες εργαστηρίου. Τα CD4 κύτταρα είχαν µετατραπεί, λοιπόν, σε “δολοφόνους” ή, όπως επισηµαίνει ο Δρ DiPersio, “τουλάχιστον σε φύλακες που µπορούν να κρατήσουν τα καρκινικά κύτταρα µακριά και µη ανιχνεύσιµα στον ασθενή για χρόνια”.

Θα µπορούσαν τα CD4 κύτταρα να παραµείνουν στο αίµα χωρίς να υπάρχουν καρκινικά κύτταρα για να σκοτώσουν; Ή µήπως παραµένουν γιατί η λευχαιµία δεν έχει πραγµατικά εξαλειφθεί, αλλά, αντίθετα, τα καρκινικά κύτταρα προσπαθούν να “επιστρέψουν”, απλώς και µόνο για να αντιµετωπιστούν εκ νέου από τα CD4 κύτταρα;

“Δεν µπορούµε να ανιχνεύσουµε λευχαιµικά κύτταρα στον Doug”, λέει ο Δρ June. Αλλά προσθέτει ότι ίσως εξακολουθούν να βρίσκονται στον οργανισµό του σε µικροσκοπική ποσότητα και να αναπτύσσονται, για να καταπολεµηθούν και πάλι από τα CD4 κύτταρα. Υποψιάζεται, ωστόσο, ότι τα CD4 κύτταρα λειτουργούν περισσότερο ως “φρουροί”. “Η λευχαιµία έχει εξαλειφθεί, αλλά αυτά παραµένουν σε εγρήγορση”, λέει.

Όποιος κι αν είναι ο µηχανισµός, λέει ο Δρ Porter, το αποτέλεσµα “ξεπερνά κάθε µου φαντασία”. “Οι ογκολόγοι δεν χρησιµοποιούν ελαφρά τη καρδία ούτε πολύ συχνά τη λέξη “θεραπεία””, λέει. “Εγγυώµαι ότι δεν χρησιµοποιείται επιπόλαια. Οι ασθενείς που θεραπεύσαµε βρίσκονταν σε πολύ προχωρηµένο στάδιο της νόσου”, επισηµαίνει, προσθέτοντας ότι “η µεγαλύτερη απογοήτευση είναι ότι δεν έχει αποτέλεσµα σε όλες τις περιπτώσεις”.

“Ιστορικά, εάν αυτοί οι καρκίνοι δεν επανεµφανιστούν σε δύο µε πέντε χρόνια, η πιθανότητα υποτροπής είναι µικρή”, λέει ο Δρ Hagop M. Kantarjian, πρόεδρος του τµήµατος λευχαιµίας στο Κέντρο Καρκίνου MD Anderson στο Πανεπιστήµιο του Τέξας. Όσο για τον Olson, 75 ετών σήµερα, συνεχίζει τη ζωή του στο Πλέζαντον της Καλιφόρνιας. Μακαρίζει δε την τύχη του για την ευτυχή συγκυρία ο ογκολόγος του να είναι επίσης ένας από τους ερευνητές που διεξήγαγαν εκείνη την κλινική δοκιµή προ δεκαετίας. “Είµαι ένας τυχερός άνθρωπος”, λέει.

Πηγή: Capital.gr / Το άρθρο πρωτοδηµοσιεύτηκε στις 2 Φεβρουαρίου 2022, στους “The New York Times”

Οι πιο πρόσφατες Ειδήσεις

Διαβάστε πρώτοι τις Ειδήσεις για ό,τι συμβαίνει τώρα στην Ελλάδα και τον Κόσμο στο thetoc.gr