Το κάπνισμα βλάπτει σοβαρά και τον πλανήτη

Οι επιπτώσεις του καπνίσματος στην υγεία του καπνιστή είναι πλέον ευρύτατα γνωστές. Οι περιβαλλοντικές όμως επιδράσεις της παραγωγής και κατανάλωσης προϊόντων καπνού δεν έχουν επισημανθεί ανάλογα. Το παρόν άρθρο, βασισμένο σε στοιχεία του ΠΟΥ, επιχειρεί να αναδείξει τον ρόλο του καπνίσματος ως συντελεστή περιβαλλοντικής επιβάρυνσης.

Παθητικό κάπνισμα: Ο όρος αναφέρεται στην ακούσια ή και υποχρεωτική εισπνοή του νέφους που σχηματίζεται από το κάπνισμα σε έναν κλειστό χώρο, συνήθως σπιτιού, χώρου εργασίας, διασκέδασης ή μέσου μεταφοράς. Το νέφος αυτό επηρεάζει και αφορά καπνιστές και μη καπνιστές, είναι πλούσιο σε νικοτίνη και καρκινογόνες ουσίες, σχηματίζεται δε από:

– Τον καπνό του καιόμενου τσιγάρου, ο οποίος λόγω ατελούς καύσης περιέχει περισσότερες τοξικές ουσίες από αυτές που πρωτογενώς εισπνέει ο ίδιος ο καπνιστής.

– Την εκπνοή του καπνιστή, η οποία περιέχει τον καπνό που ο ίδιος είχε εισπνεύσει, εμπλουτισμένο με σταγονίδια, ιούς και βακτηρίδια από τους βρόγχους και τον στοματοφάρυγγά του.

Το μείγμα των αερίων και σωματιδίων του παθητικού καπνίσματος είναι αποδεδειγμένα λοιμογόνο, τοξικό και καρκινογόνο, ενοχοποιείται δε για περισσότερους από 800.000 πρόωρους θανάτους ετησίως, από τους οποίους οι 60.000 συμβαίνουν σε μικρά παιδιά.

Τριτογενές παθητικό κάπνισµα: Πρόκειται για την εισπνοή του αόρατου μείγματος τοξικών ουσιών που εκπέμπονται από τα ρούχα, τα μαλλιά του καπνιστή ή από έπιπλα, κουρτίνες, χαλιά, ακόμη και τους τοίχους ενός χώρου όπου κάποιοι είχαν καπνίσει. Τα συστατικά του τριτογενούς καπνίσματος αντιδρούν χημικά με γνωστούς περιβαλλοντικούς αέριους ρύπους και παράγουν πρόσθετες τοξικές και καρκινογόνες ουσίες, που πρωτογενώς δεν υπάρχουν ούτε στο ενεργητικό ούτε στο παθητικό κάπνισμα.

Το τριτογενές κάπνισμα είναι ιδιαίτερα επικίνδυνο για τα μικρά παιδιά καθώς:

– Ερχονται σε στενή επαφή με τα ρούχα γονιών που είχαν καπνίσει.

– Μπουσουλώντας και παίζοντας αναπνέουν πολύ κοντά σε δάπεδα που εκπέμπουν καπνιστικούς ρύπους.

– Οχι μόνο εισπνέουν νικοτίνη, αλλά με τα χέρια, που στη συνέχεια φέρνουν στο στόμα, την καταπίνουν ανεμπόδιστα, με οτιδήποτε συνεπάγεται αυτό.

Αποτσίγαρα: 6,25 τρισεκατομμύρια αποτσίγαρα ρυπαίνουν σε ετήσια βάση τον πλανήτη και ως απόβλητα φορτίζουν κυρίως κάθε αστικό χώρο, δρόμους, πάρκα, παραλίες, ποταμούς, θάλασσες, όλο δηλαδή το φυσικό μας περιβάλλον. Περίπου 750.000 τόνοι αποτσίγαρα και φίλτρα, που περιέχουν πλαστικό, πίσσα, νικοτίνη, φορμόλη, αρσενικό, βαρέα μέταλλα και καρκινογόνες ουσίες, διαχέονται καθημερινά στο περιβάλλον, μολύνουν τον βιότοπο και τον υδροφόρο ορίζοντα και υπεισέρχονται στη διατροφική αλυσίδα. Τα φίλτρα αυτά αποτελούν σύνηθες εύρημα στο πεπτικό σύστημα αλιευμάτων, καταπίνονται συχνά από κατοικίδια ζώα, ακόμη μάλιστα και από μικρά παιδιά σε παιδικές χαρές. Η διάρκεια ζωής του πλαστικού των φίλτρων είναι δέκα χρόνια.

Καλλιέργεια καπνού: 43 εκατομμύρια στρέμματα γεωργικής γης σε 125 χώρες χρησιμοποιούνται ως μονοκαλλιέργειες καπνού, ενός προϊόντος που σκοτώνει, ενώ θα μπορούσαν κάλλιστα να παράγουν διατροφικά προϊόντα συμβάλλοντας στην αντιμετώπιση του επισιτιστικού προβλήματος του πλανήτη. Φυτοφάρμακα, εντομοκτόνα, μυκητοκτόνα, παρασιτοκτόνα και αυξητικά της παραγωγής τοξικά φάρμακα χρησιμοποιούνται ευρύτατα από τους καπνοκαλλιεργητές μολύνοντας ανεξέλεγκτα το περιβάλλον, ιδίως σε αναπτυσσόμενες χώρες. Η έκπλυση ζωτικών στοιχείων του εδάφους λόγω της συνεχούς καπνοκαλλιέργειας απαιτεί συχνές αναπληρώσεις αζώτου, φωσφόρου και καλίου.

Ξήρανση φύλλων καπνού: Ιδιαίτερο περιβαλλοντικό ενδιαφέρον έχει η ξήρανση των φύλλων του καπνού, η οποία στη χώρα μας γίνεται φυσικά από τον ήλιο, ενώ σε υγρά κλίματα γίνεται τεχνητά με καύση ξύλων. Ετησίως, 11,4 εκατομμύρια τόνοι ξύλου καταναλίσκονται ως καύσιμα για ξήρανση φύλλων καπνού. Συνυπολογίζοντας το ξύλο που απαιτείται για παρασκευή τσιγαρόχαρτου και πακέτων, εκτιμάται ότι 600 εκατομμύρια δέντρα καίγονται ετησίως για τροφοδοσία του καπνεμπορίου.

Βιομηχανική ρύπανση: Παγκοσμίως, 500 εργοστάσια επεξεργασίας προϊόντων καπνού καταναλίσκουν 22,2 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού και 62,2 PJ ενέργειας ετησίως για τη λειτουργία τους. Το συνολικά εκπεμπόμενο CO2 ετησίως, από την παραγωγή, μεταφορά και καύση καπνικών προϊόντων, φθάνει τους 84 Mt eq, ενώ το παραγόμενο μεθάνιο υπολογίζεται στα 5,2 δισ. χιλιόγραμμα ετησίως.

Επίλογος

Με δεδομένο ότι το περιβάλλον είναι προέκταση του βιολογικού μας «εγώ», η αναγνώριση του καπνίσματος ως συντελεστή περιβαλλοντικής ρύπανσης ενισχύει την ευρωπαϊκή στόχευση για επιπολασμό καπνίσματος κάτω του 5% μέχρι το έτος 2040.

* Ο κ. Παναγιώτης Μπεχράκης είναι πνευμονολόγος – εντατικολόγος.