Μια μητέρα στοιχειώνει τα ποιήματα

ANISE KOLTZ

Το αλλού των λέξεων και άλλα ποιήματα

εκδ. Στερέωμα, σελ. 160

Διαβάζουμε συχνά για τη «δύναμη των λέξεων» ενός ποιήματος και στοιχηματίζω ότι, πριν καλά καλά εγγραφεί στη συνείδησή μας, η διατύπωση αυτή ανακυκλώνεται στον κάδο της κοινοτοπίας της. Ετσι, συστήνω με χαρά τις δυνατές λέξεις της Ανίς Κολτζ, ως μια σπάνια περίπτωση όπου δικαιώνεται κατ’ εξαίρεση το τετριμμένο, με τρόπο που εύκολα προσλαμβάνεται από τον κοινό αναγνώστη και όχι αποκλειστικά από τον φανατικό της ποίησης. Η δύναμη που αποπνέουν τα ολιγόλογα ποιήματά της είναι απτή· φτάνει κανείς να αναρωτηθεί μήπως υπάρχει μια ενέργεια βίαιη, ένα ωστικό κύμα που ταράζει τη γραφή της. Κάθε ποίημα είναι θυμωμένο, εξεγερμένο, ανυπότακτο, απελπισμένο σαν μικρό παιδί, αποφασισμένο όμως ταυτόχρονα να ευδοκιμήσει πεισματικά μέσα σε αυτήν ακριβώς την ακατάλληλη συνθήκη.

Κάποια στοιχεία της βιογραφίας της ποιήτριας που, μαζί με όψεις της ποιητικής της, παρουσιάζει συνοπτικά και εύληπτα στο εισαγωγικό σημείωμά της η μεταφράστρια του βιβλίου Μαρία Παπαδήμα συνάδουν με την αίσθηση που τα ποιήματα δημιουργούν. Η 95χρονη σήμερα Λουξεμβουργιανή Κολτζ ξεκίνησε ως γερμανόφωνη και μεταπήδησε στα γαλλικά σε ώριμη ηλικία, όταν έχασε πρόωρα τον σύζυγό της «εξαιτίας των βασανιστηρίων που είχε υποστεί από τους ναζί». Ως γαλλόφωνη πλέον ποιήτρια έτυχε μεγάλης αναγνώρισης και το 2018 τιμήθηκε με το σημαντικό βραβείο Goncourt de Poésie. Διαβάζοντας τα 101 ποιήματα της ελληνικής έκδοσης, ανθολογημένα από εννέα ποιητικές συλλογές που εκτείνονται χρονικά από το 1966 μέχρι το 2017, διαπιστώνει κανείς σαφή ομοιογένεια στο ύφος και στη θεματολογία. Η Κολτζ φαίνεται πως παραμένει αγκιστρωμένη στις νεανικές εμμονές της, ενώ δεν μοιάζει να πειραματίζεται με νέους ποιητικούς τρόπους. Είναι ποιήματα ολιγόστιχα, στεγνά, στακάτα, ανυπόκριτα ως προς τη στάση που πρεσβεύουν απέναντι στη ζωή και απέναντι στην ίδια την ποίηση. Τα θέματά τους είναι –ρητά ή πάντως με τρόπο εμφανή– η φθορά και ο θάνατος, η εξωτερική πραγματικότητα που υποστασιοποιεί ψυχικές καταστάσεις, οι λέξεις που εξεγείρονται και γίνονται ποίηση.

Ιδιαίτερη θέση κατέχουν, τουλάχιστον στην υπό συζήτηση ανθολόγηση, τα ποιήματα που διαπραγματεύονται τη σχέση με τη μητέρα, από την πλευρά της κόρης. Μέτρησα τέσσερα ποιήματα με αναφορά στη μητέρα, υπάρχουν όμως και ποιήματα που αναφέρονται στη γέννηση, τα οποία ανήκουν, νομίζω, στην ίδια ατμόσφαιρα. Η μητέρα των ποιημάτων μοιάζει μάλλον με μια κακιά μητριά, που στοιχειώνει το ποιητικό εγώ. Ετσι, δεν εκπλήσσει ούτε το γεγονός ότι το ίδιο ποιητικό εγώ αντιμετωπίζει την ύπαρξη με γενναιότητα αλλά και με μπόλικη απελπισία. Από τα ποιήματα για τη μητέρα ξεχωρίζω το άτιτλο «Ζω πάντα/ στο εσωτερικό/ της μητέρας μου// Αυτό το μέρος/ που μέσα του χάνομαι/ σαν σε ερειπωμένο κάστρο// Οπου οι σκέψεις μου κυνηγούν/ τις δικές της/ βίαια ρεύματα αέρα/ διασχίζοντας τείχη/ ολάνοιχτα στις καταιγίδες». Είναι χαρακτηριστικό και του τρόπου και του υπαρξιακού προσανατολισμού της Κολτζ: κοφτός λόγος, ζωντανή εικονοποιία, αίσθημα αδιεξόδου και καταδίκης. Κλείνοντας το βιβλίο, που συνοδεύεται από ένα ενδιαφέρον εικαστικό συμπλήρωμα με πίνακες του Στέφανου Ρόκου, βάζοντας δηλαδή την Κολτζ να συνομιλήσει με ένα εικαστικό έργο και στη γλώσσα μας, όπως το κάνει και στο πρωτότυπο έργο της (πηγή της πληροφορίας το επίμετρο του Νίκου Ζόμπολα), αποκομίζει κανείς εντούτοις περισσότερο φως και δύναμη από όσο θα περίμενε. Φαίνεται λοιπόν πως, ακόμη και όταν πραγματεύεται θέματα σκληρά και ζοφερά, η ποίηση είναι παρηγοριά και θεραπεία: αν είναι ποίηση αληθινή, τότε είναι ποίηση αποτελεσματική.