Οι σκανδιναβικές χώρες κερδίζουν σε κάθε λίστα ευτυχίας και γενικής ευημερίας. Φέτος η Φινλανδία κατέλαβε την πρώτη θέση για έβδομη συνεχή χρονιά, ακολουθούμενη από τη Δανία και την Ισλανδία. Αλλά πώς γίνεται και βγαίνουν σταθερά πρωταθλήτριες στην κούρσα της ευτυχίας;
Κάποιοι πρεσβεύουν πως αυτό συμβαίνει επειδή είναι μικρές, ομοιογενείς και πλούσιες χώρες. Πριν από κάποια χρόνια, μια έρευνα μίλησε ακόμα και για γενετικά προκαθορισμένους παράγοντες ευτυχίας!
Σύμφωνα με την Παγκόσμια Έκθεση Ευτυχίας (WHR) όλες αυτές οι θεωρίες είναι ανακριβείς.
Ας μιλήσουμε για χρήματα
Όλες οι σκανδιναβικές χώρες είναι πράγματι και πλούσιες και ευτυχισμένες, αλλά αντίστροφα, δεν είναι όλα τα πλούσια κράτη ευτυχισμένα. Η Σιγκαπούρη, η τρίτη πλουσιότερη χώρα στον κόσμο, βρίσκεται στην 26η θέση, ενώ η Σαουδική Αραβία, μία από τις πλουσιότερες χώρες του κόσμου, βρίσκεται στην 27η θέση.
Ένας πολύ σημαντικός παράγοντας είναι πως οι σκανδιναβικές χώρες δεν καταγράφουν υψηλά επίπεδα εισοδηματικής ανισότητας. Το αντίθετο. Ωστόσο, οι ερευνητές δεν έχουν αποδείξει ότι αυτό όντως συσχετίζεται με υψηλούς δείκτες ευτυχίας των πολιτών. Αυτό που κατάφεραν, όμως, να αποδείξουν είναι ότι η εισοδηματική ανισότητα οδηγεί σε δυσπιστία, και ως εκ τούτου σε απογοήτευση από τη ζωή.
Υπάρχει βιολογική προδιάθεση ευτυχίας;
Ακόμα και αν η απάντηση σε αυτή την ερώτηση ήταν ένα ηχηρό ναι, αυτό θα κάλυπτε μόνο το ένα τρίτο της εικόνας.
Η επιστήμη λέει εδώ και χρόνια ότι η γενετική παίζει ρόλο στην εξήγηση της ικανοποίησης των ανθρώπων από τη ζωή τους. Οι ειδικοί μιλούν για «βιοδείκτες» της ευτυχίας.
Ωστόσο, οι μελέτες λένε ότι το 60-70% της διαφοράς στην ευτυχία μεταξύ των ανθρώπων οφείλεται σε περιβαλλοντικούς παράγοντες, οπότε μόνο το υπόλοιπο 30-40% αποδίδεται στη γενετική.
- Οι συντάκτες της WHR απέτυχαν επίσης να συνδέσουν το μεγέθους του πληθυσμού μιας χώρας και της ικανοποίησης από την καθημερινότητά τους.
Και επιπλέον, οι σκανδιναβικές χώρες δεν είναι ακριβώς ομοιογενείς. Περίπου το 8% του φινλανδικού πληθυσμού έχει γεννηθεί στο εξωτερικό, περίπου το ίδιο ποσοστό με αυτό της Δανίας, όπου το 7,5% είναι ξένοι. Αυτό δεν διαφέρει και πολύ από χώρες όπως η Γαλλία, όπου οι μετανάστες αποτελούν περίπου το 10% του πληθυσμού.
Σύμφωνα με τα ευρήματα της Παγκόσμιας Έκθεσης Ευτυχίας του 2018, το ποσοστό των μεταναστών σε μια χώρα δεν έχει καμία επίδραση στο μέσο επίπεδο ευτυχίας των ντόπιων.
Στη λίστα των πιο ευτυχισμένων χωρών, οι 10 διαθέτουν κοινό ποσοστό μεταναστών κατά μέσο όρο 17,2%, δηλαδή περίπου διπλάσιο από τον παγκόσμιο μέσο όρο.
Άλλες αναλύσεις δείχνουν ότι η επίδραση της εθνοτικής ποικιλομορφίας στην κοινωνική εμπιστοσύνη καθίσταται ασήμαντη όταν υπάρχουν αξιόπιστοι κυβερνητικοί θεσμοί. Και αυτό μας οδηγεί στο συνδετικό στοιχείο πίσω από τη σκανδιναβική ευτυχία: την εμπιστοσύνη.
Το Euronews επικοινώνησε με τον συντάκτη της Παγκόσμιας Έκθεσης Ευτυχίας, τον καθηγητή Τζον Φ. Χέλιγουελ, ο οποίος ασχολείται πάνω σε έρευνες ευτυχίας για πάνω από 25 χρόνια: πώς μπορούν τα έθνη να είναι ευτυχισμένα, ποιο είναι το σκανδιναβικό μυστικό;
«Η απάντηση είναι απλή: να είναι υψηλό το σκορ σε έξι μεταβλητές», αστειεύεται ο καθηγητής, αναφερόμενος στους έξι βασικούς δείκτες της Παγκόσμιας Έκθεσης Ευτυχίας:
- το κατά κεφαλήν ΑΕΠ
- η κοινωνική υποστήριξη
- το προσδόκιμο υγιούς ζωής
- η ελευθερία
- η γενναιοδωρία
- η διαφθορά
«Αλλά εκεί που είναι πραγματικά κορυφαίοι [οι Σκανδιναβοί], είναι στην εμπιστοσύνη και την καλοσύνη, τόσο στους επίσημους θεσμούς τους όσο και στην συμπεριφορά μεταξύ τους».
Για πρώτη φορά, η περσινή Παγκόσμια Έκθεση Ευτυχίας αξιολόγησε το μέγεθος της ψαλίδας μεταξύ του περισσότερο και του λιγότερο ευτυχισμένου πληθυσμού.
Οι σκανδιναβικές χώρες κατατάσσονται όλες ψηλά, πράγμα που σημαίνει ότι η ανισότητα της ευτυχίας είναι σχεδόν ανύπαρκτη. Οι περισσότεροι πληθυσμοί τους θεωρούν τους εαυτούς τους ευτυχισμένους.
Επίσης και το Αφγανιστάν είχε ένα από τα μικρότερα χάσματα ευτυχίας στην έκθεση WHR για το 2023, «αλλά για τους χειρότερους λόγους: κανείς δεν είναι ευτυχισμένος».
Παρέμεινε η πιο δυστυχισμένη χώρα στην πρόσφατα δημοσιευμένη έκθεση του 2024 στη θέση 143.
Ποιότητα κυβερνητικών θεσμών και γενναιοδωρία κράτους πρόνοιας
Η ποιότητα των κυβερνητικών θεσμών και η γενναιοδωρία του κράτους πρόνοιας έχουν πολύ σημαντικό θετικό αντίκτυπο στην ικανοποίηση από τη ζωή (τόσο πολύ μάλιστα, ώστε ο Δείκτης Αντίληψης της Διαφθοράς μπορεί να λειτουργήσει ως προγνωστικός δείκτης για το ποιος θα βρεθεί στην κορυφή ή στον πάτο της κατάταξης ευτυχίας).
Τα δεδομένα δείχνουν ότι οι άνθρωποι είναι πολύ πιο ικανοποιημένοι από τη ζωή τους σε χώρες όπου υπάρχει ποιότητα στους θεσμούς. Αυτό συνήθως αφορά στην ποιότητα της δημοκρατίας και στην ποιότητα παροχής κοινωνικών υπηρεσιών.
Η δεύτερη είναι αυτή που σχετίζεται πιο έντονα με την ευτυχία των πολιτών, σύμφωνα με την WHR: καλές συντάξεις, γενναιόδωρες γονικές άδειες, περίθαλψη και πρόνοια για τους ασθενείς και τους ανάπηρους, δωρεάν υγεία και εκπαίδευση, σταθερά επιδόματα ανεργίας κ.λπ.
Οι ποιοτικοί κρατικοί θεσμοί κρατούν τα επίπεδα ανισότητας πολύ χαμηλά και αυτό κάνει τους πολίτες ευτυχισμένους, καθώς αισθάνονται ότι μπορούν να εμπιστεύονται τους θεσμούς και το ίδιο το κράτος.
Εμπιστοσύνη
Η εμπιστοσύνη είναι τρομερά σημαντική, σύμφωνα με τον Χέλιγουελ. Ένα από τα πειράματα που έχουν πραγματοποιηθεί για να αποδείξουν τη σημασία της εμπιστοσύνης είναι το εάν πιστεύουν ότι το πορτοφόλι τους θα τους επιστραφεί αν το χάσουν.
Οι ερευνητές στη συνέχεια συνέκριναν το κατά πόσο πιθανό θεωρούσε ο ερωτώμενος ότι το χαμένο πορτοφόλι του θα επιστρεφόταν με τη βαθμολογία της ικανοποίησης από τη ζωή του. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι όσοι περίμεναν ότι το πορτοφόλι τους θα επιστρεφόταν, είχαν αξιολογήσει τη ζωή τους πιο θετικά από όσους δεν πίστευαν πως θα το ξανάβρισκαν.
Με άλλα λόγια, οι άνθρωποι που είχαν εμπιστοσύνη ότι το πορτοφόλι τους θα επιστρεφόταν, θεωρούσαν τους εαυτούς τους πιο ευτυχισμένους από εκείνους που δεν το πίστευαν.
Η αμερικανική Reader’s Digest διεξήγαγε ένα παρόμοιο πείραμα σε παγκόσμιο επίπεδο το 2021. Και σε ποια πόλη επιστράφηκαν τα περισσότερα πορτοφόλια; Στο Ελσίνκι!
Η Παγκόσμια Έκθεση Ευτυχίας χρησιμοποιεί την Παγκόσμια Δημοσκόπηση Gallup ως κύρια πηγή δεδομένων και ζητά από τους ερωτηθέντες μια ευρεία «αξιολόγηση της ζωής», χρησιμοποιώντας τη νοητική εικόνα μιας σκάλας, με την καλύτερη δυνατή ζωή γι’ αυτούς ως 10 και τη χειρότερη δυνατή ως μηδέν.
Φιλελεύθερες αξίες
Οι ερευνητές έχουν καταλήξει σε μια ισχυρή σχέση μεταξύ της αναπτυξιακής φορολογίας – ενός φορολογικού συντελεστή που αυξάνεται όσο αυξάνεται το φορολογητέο ποσό – και της εκτίμησης των ανθρώπων για το πόσο ευτυχισμένοι είναι. Επιστρέφουμε λοιπόν στα χρήματα.
Η φορολογία ανάπτυξης οδηγεί στην ευτυχία μέσω δημόσιων και κοινών αγαθών, όπως η υγειονομική περίθαλψη, η εκπαίδευση και οι δημόσιες συγκοινωνίες, τα οποία η φορολογία συμβάλλει στη χρηματοδότηση. Και τελικά ενισχύει την εμπιστοσύνη. Οι άνθρωποι εμπιστεύονται ότι τα χρήματα θα χρησιμοποιηθούν και θα διανεμηθούν με σύνεση.
Και πάλι, σε πιο ισότιμες κοινωνίες, οι άνθρωποι εμπιστεύονται ο ένας τον άλλον περισσότερο. Και η κοινωνική εμπιστοσύνη, με τη σειρά της, συμβάλλει στην οικοδόμηση καλύτερων θεσμών.
Υψηλά ποσοστά αυτοκτονιών
Αν εξετάσετε την επικράτηση των θετικών συναισθημάτων σε διάφορες χώρες σε όλες τις εκθέσεις για την Παγκόσμια Ευτυχία, η Λατινική Αμερική καταλαμβάνει συνήθως την κορυφή, ωστόσο οι χώρες αυτές δεν καταφέρνουν καν να μπουν στην πρώτη 20άδα της συνολικής κατάταξης για την ευτυχία.
Από την άλλη πλευρά, οι σκανδιναβικές χώρες αναδεικνύονται ως οι πιο ευτυχισμένες, αλλά εκεί οι άνθρωποι δεν αναφέρουν τα πιο συχνά θετικά συναισθήματα. Ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους είναι αρκετά μελαγχολικός.
Οι σκανδιναβικές χώρες έχουν ένα παρελθόν υψηλών ποσοστών αυτοκτονιών. Το 1990, για παράδειγμα, το ποσοστό αυτοκτονιών στη Φινλανδία ήταν τόσο υψηλό που η χώρα δημιούργησε και εφάρμοσε την πρώτη παγκοσμίως στρατηγική πρόληψης της αυτοχειρίας.
Σήμερα, οι τάσεις στην περιοχή έχουν βελτιωθεί σημαντικά, αλλά η Φινλανδία εξακολουθεί να κατατάσσεται στην τέταρτη θέση στα ποσοστά αυτοκτονιών των νέων.
Καν’ το όπως η Σκανδιναβία
Επιστρέφοντας στους γενικούς δείκτες, οι σκανδιναβικές χώρες έχουν καταφέρει να εισέλθουν σε έναν πολύ θετικό κύκλο, όπου οι αποτελεσματικοί και δημοκρατικοί θεσμοί παρέχουν στους πολίτες ασφάλεια, έτσι ώστε να εμπιστεύονται τους θεσμούς αλλά και ο ένας τον άλλον, γεγονός που τους οδηγεί να ψηφίζουν πολιτικούς που υπόσχονται και υλοποιούν ένα επιτυχημένο μοντέλο πρόνοιας.
«Διαπιστώνουμε ότι οι άνθρωποι είναι πολύ πιο ευτυχισμένοι όταν αισθάνονται ότι βρίσκονται σε ένα περιβάλλον όπου οι συνάνθρωποί τους θα τους προσέχουν», λέει ο Χέλιγουελ.
Η εμπιστοσύνη που δείχνουμε στους άλλους είναι στην πραγματικότητα μεγαλύτερη από ό,τι νομίζουμε. Η έλλειψη αυτής της εμπιστοσύνης μας κάνει δυστυχισμένους. Ή τουλάχιστον, όχι ευτυχισμένους όπως οι Σκανδιναβοί.
Θετικές ειδήσεις
Ο Χέλιγουελ λέει επίσης ότι ένας από τους λόγους για τους οποίους οι άνθρωποι υποτιμούν την καλοσύνη των γειτόνων τους είναι επειδή δεν ακούγεται ποτέ κάτι τέτοιο στα μέσα ενημέρωσης.
«Εχουν πολύ θετικό αντίκτυπο οι καλές ειδήσεις, είναι πραγματικά σημαντικές, επειδή αυτό είναι που καθορίζει τι σκέφτεστε για τους γείτονές σας», δήλωσε.
Ο καιρός δεν επηρεάζει την ευτυχία
Η θερμότερη μέση ετήσια θερμοκρασία στη νοτιοδυτική Φινλανδία είναι 6,5 °C. Και από εκεί και πέρα, ανατολικά και βόρεια, η μέση θερμοκρασία μειώνεται.
Είναι αλήθεια ότι οι σκανδιναβικοί χειμώνες είναι μεγάλοι, σκοτεινοί και κρύοι και οι περισσότεροι από εμάς συνδέουμε τις θερμότερες θερμοκρασίες και τις φωτεινές ηλιόλουστες ημέρες με την ευτυχία. Αλλά τα ευρήματα της έκθεσης δείχνουν ότι η επίδραση στη βαθμολογία ευτυχίας είναι σχεδόν ασήμαντη.
Οι άνθρωποι, καταλήγει η έκθεση, προσαρμόζονται στις καιρικές συνθήκες, πράγμα που σημαίνει ότι η δυνατή βροχή, οι χιονοθύελλες και οι θερμοκρασίες υπό το μηδέν δεν επηρεάζουν συνήθως την ικανοποίηση από τη ζωή όσων έχουν συνηθίσει να ζουν κάτω από αυτές τις συνθήκες.
