Του Απόστολου Παπαδούλη
Η λέξη «όραμα» είναι πολύ της μόδας τον τελευταίο καιρό στην πόλη. Σε σημείο που να κινδυνεύει να καεί, πριν ακόμη γίνει κατανοητό. Συγχέεται με τα προσωπικά – καλά ή κακά- γούστα και την επιθυμία ενός – δύο ανθρώπων να στήσουν εφήμερα σκηνικά μετονομάζοντάς τα σε προοπτική του μέλλοντος μιας πόλης. Αυτό δεν είναι όραμα. Κινδυνεύει να γίνει καρικατούρα.
Και εξηγούμαι: Το όραμα μιας πόλης αναφέρεται στον προσανατολισμό της προς το μέλλον και ενσωματώνει τις προσδοκίες, τις ελπίδες και τις φιλοδοξίες της τοπικής κοινωνίας για την πορεία προς το αύριο. Καμία φιλοδοξία για το μέλλον δεν χτίζεται χωρίς να παίρνει υπόψη της το παρόν και τα προβλήματα, στα οποία πρέπει να απαντήσουν… οι ελπίδες.
Ο Βόλος είναι μία πόλη με πλούσιο παρελθόν αλλά με πολύ φτωχό παρόν και με ένα αβέβαιο μέλλον. Μπορεί κάποιος να διαφωνήσει λέγοντας «μα η πόλη έχει λουλουδάκια, έκανε κόμβους, στολίζεται με λαμπάκια. Είσαι άδικος κριτής». Θα του απαντήσω ότι «τα προβλήματα της πόλης είναι η ανεργία, η απουσία ανάπτυξης, το χαμηλό εισόδημα, και ότι αυτά – χωρίς να είναι άχρηστα – δεν λύνουν τα προβλήματα. Η τελευταία… ξένη επένδυση στην πόλη, ήρθε από την Πιερία υπό μορφή διχαστικού ποδοσφαιρικού συλλόγου. Πέραν τούτου ουδέν».
Εγώ για άλλο όραμα μιλάω. Μιλάω για το όραμα μίας σύγχρονης ευρωπαϊκής πόλης, που θέλει να ξαναβρεί την προκοπή της και να δώσει στον πολίτη, στα νοικοκυριά και την κοινωνία τη στέρεη ελπίδα ενός αύριο που εμπνέει, δημιουργεί ασφάλεια και βγάζει νόημα.
Μήπως, μία τέτοια πόλη είναι μία ουτοπία, μία ανεφάρμοστη ιδεοληψία;
Αν ρίξει κανείς μία ματιά στο διεθνές περιβάλλον, θα διαπιστώσει ότι οι πόλεις που προκόβουν και αναπτύσσονται είναι αυτές, που έχουν αποφασίσει τη στρατηγική της επόμενης μέρας, επιλέγοντας τη σχεδιασμένη εξειδίκευση, ασχέτως αν βρίσκονται στην Κολομβία (Μπογκοτά), στη Φιλανδία (Όσλο) ή στη Βραζιλία (Σάο Πάολο). Τελείως ενδεικτική η αναφορά, αλλά τα κοινά τους χαρακτηριστικά, τα οποία αυτές σχεδίασαν και αποφάσισαν να αξιοποιήσουν, είναι η Αποδοτικότητα, η Ανθεκτικότητα, η Ανάπτυξη και η Ζωτικότητα. Αυτά είναι χαρακτηριστικά που έχουν οι έξυπνες και δημιουργικές πόλεις, που αποφάσισαν να ανακτήσουν την ανταγωνιστικότητά τους και να διαφοροποιηθούν, για να παίξουν στο παιγνίδι της ανάπτυξης, αξιοποιώντας δύο βασικά εργαλεία: Την οικονομική ελκυστικότητα και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών και του αστικού χώρου.
Επιτυχημένες οικονομίες είναι οι εξειδικευμένες οικονομίες. Η εξειδίκευση δημιουργεί την ταυτότητα. Στα καλά παραδείγματα, η δημιουργία ταυτότητας είναι αποτέλεσμα στρατηγικών σχεδιασμών των φορέων ενός τόπου και έχουν μετρήσιμα αποτελέσματα. Σήμερα η κοινωνία και η οικονομία της γνώσης, αναδεικνύουν ένα νέο είδος ταυτότητας πόλης. Την έξυπνη πόλη. Οι τόποι που επιτυχημένα υιοθετούν το όραμα του Smart έχουν συνήθως ισχυρό οικονομικό και κοινωνικό υπόβαθρο, πανεπιστήμια, ερευνητικά κέντρα και ευρυζωνικές υποδομές. Δημιουργούν με αυτό τον τρόπο ένα αποτελεσματικό οικοσύστημα γνώσης και καινοτομίας, με επίδραση σε όλους τους τομείς της ζωής των πολιτών τους.
Ένας τέτοιος χώρος προσελκύει επενδυτές, αξιοποιεί τα ταλέντα και τις γνώσεις νέων ανθρώπων, προσθέτει λιθάρια στον τοίχο που ανακόπτει την ύφεση και την ανεργία, που αλλάζει τους κανόνες του παιγνιδιού.
Προσπαθώ να θυμηθώ «πότε το Δημοτικό Συμβούλιο της πόλης συζήτησε κάτι τόσο σημαντικό, ώστε να μας πείσει ότι το αύριο που θα αποφασίσουμε εμείς για μας θα είναι διαφορετικό και καλύτερο από αυτό που θα μας έλθει χωρίς να το ξέρουμε;». Αν δεν με απατάει η μνήμη μου «Ποτέ». Αντίθετα, στην πόλη συμβαίνει αυτό που έπαθε ο Κολόμβος. Όταν ξεκίνησε, δεν ήξερε που πήγαινε και, όταν έφτασε, δεν ήξερε που βρισκόταν.
Γιατί συμβαίνει αυτό; Ο λόγος είναι απλός: Οι θεσμοί που είναι επιφορτισμένοι με την υποχρέωση, δηλαδή ο επικεφαλής του Δήμου και ο πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου, να κινητοποιήσουν και την αντιπολίτευση σε έναν γόνιμο και εποικοδομητικό διάλογο, ζουν τα απωθημένα του δικού τους παρελθόντος, πιστεύοντας ότι βρίζοντας την αντιπολίτευση, προπηλακίζοντας τους πολιτικούς τους αντιπάλους και εξουθενώνοντας όσους διαφωνούν με τις απόψεις τους, χτίζουν τη… νοοτροπία της αντοχής στο μέλλον.
Ποιοι άλλοι είναι υποχρεωμένοι, αν δεν είναι αυτοί, να ανοίξουν τον διάλογο για το όραμα και το μέλλον της πόλης; Ποιοι άλλοι είναι υποχρεωμένοι, αν δεν είναι αυτοί, να γκρεμίσουν την πόλωση και να καλέσουν την αντιπολίτευση και την οργανωμένη κοινωνία σε μία ευρεία και γόνιμη συζήτηση, με σχέδιο, με πρόγραμμα, με συναίνεση;
Κανείς άλλος δεν είναι. Αυτοί είναι. Και δεν το κάνουν γιατί τους λείπει η πολιτική παιδεία να κατανοήσουν πως η συναίνεση και ο συμβιβασμός κατακτούνται, πρώτα, μέσα από την αλλαγή νοοτροπιών, οι οποίες δεν είναι αποτέλεσμα των καλών προθέσεων αλλά των συνθηκών που διαμορφώνουν οι θεσμοί και του συσχετισμού δυνάμεων. Η συναίνεση επιβάλλεται από τους θεσμούς και στη συνέχεια εμπεδώνεται από την κοινωνία, και όχι το αντίστροφο. Προφανώς, τους είναι παντελώς άγνωστο ότι στη μακρά ιστορία της ανθρωπότητας, αυτοί που έμαθαν να συνεργάζονται και να σχεδιάζουν αποτελεσματικά, είναι αυτοί που έχουν επικρατήσει. Ο ατομικισμός είναι το λίκνο της χυδαιότητας.
Παρακολουθώντας τον ρόλο της αντιπολίτευσης, ειλικρινά, αισθάνομαι ότι οι σύμβουλοί της, σήμερα, βιώνουν την τοξικότητα ενός απύθμενου παραλογισμού, και αντί να αξιοποιούνται ως ο φορέας του χρήσιμου αντίλογου, του καλοπροαίρετου προβληματισμού και του πολλαπλασιαστή των γνώσεων, των εμπειριών και των ιδεών, έχουν γίνει ο αποδιοπομπαίος τράγος που εισπράττει προσβλητικά, αγοραία… στολίδια.
Προσωπικά, θαυμάζω τις αντοχές τους, που, από καθήκον στην εντολή που τους έδωσε ο Βολιώτης πολίτης και τους έστειλε στο Δημοτικό Συμβούλιο, υπομένουν τον οχετό και τη λάσπη. Είναι οι μόνοι που επιτελούν το δημοκρατικό τους καθήκον, εκεί μέσα.
Ας μιλήσουμε, όμως, και για την επόμενη μέρα, για να κατανοήσουμε τι μας λείπει για να οραματιστούμε σε καθαρό ορίζοντα, εξαφανίζοντας μια για πάντα τον …τσαμπουκαλεμένο διάλογο.
Το όραμα τον χτίζουν ο κοινωνικός διάλογος, η συναίνεση, η εμπιστοσύνη και η συλλογικότητα, με όσους μπορούν να συνεισφέρουν. Η διαφάνεια και ο έλεγχος είναι τα συστατικά της εμπιστοσύνης. Είναι ένα κρίσιμο στοίχημα, που όμως είναι απαραίτητη προϋπόθεση, στις σύγχρονες κοινωνίες, για να αντιμετωπίσουν τη νέα σύνθετη πραγματικότητα. Είναι η πεμπτουσία της λύσης που οδηγεί στην ανάπτυξη, γιατί ορίζει τις προδιαγραφές όχι μόνον γι’ αυτούς που θα διοικήσουν στη νέα θητεία τον Δήμο, αλλά και για τις επόμενες Διοικήσεις του.
Το καλό παράδειγμα της Δημοκρατίας, για να διαμορφωθεί στην κορυφή, ξεκινάει από τα χαμηλότερα κλιμάκια εξουσίας. Και η αυτοδιοίκηση, είναι το πρώτο βάθρο. Το μεγαλύτερο μέτρο της Δημοκρατίας δεν είναι ο βαθμός ελευθερίας, ούτε ο βαθμός της ισότητας, αλλά πρωτίστως ο βαθμός συμμετοχής. Εδώ διαμορφώνεται η συλλογική ευθύνη, ο συλλογικός προσανατολισμός, το συλλογικό όραμα.
Όσο γι’ αυτούς που πιστεύουν ότι αγνοώντας τον πολιτικό πολιτισμό ράβουν το κουστούμι της πολυπραγμοσύνης και της υστεροφημίας τους, καλό είναι να γνωρίζουν ότι όταν ο ήλιος του πολιτισμού είναι χαμηλά στον ορίζοντα, ακόμα και οι νάνοι ρίχνουν μεγάλες σκιές.
